Nghệ nhân A Dip giữ nghề truyền thống

Nghệ nhân A Dip chuốt nan tre. Ảnh: HT

Khi chúng tôi đến, nghệ nhân A Dip đang miệt mài trước hiên nhà chuẩn bị nguyên liệu mây, tre để đan gùi. Đôi tay ông rắn rỏi, khéo léo trong từng nhát dao để chẻ, gọt thân tre lớn thành nhiều nan, sợi lạt nhỏ hơn làm nguyên liệu. Ban đầu ông có vẻ ái ngại khi tiếp xúc, nhưng sau một hồi trò chuyện, ông cũng dần cởi mở, gần gũi hơn và hăng say kể cho chúng tôi nghe những câu chuyện về cuộc đời cũng như niềm đam mê với văn hóa truyền thống dân tộc của mình.

Nghệ nhân A Dip cầm lên những chiếc gùi mới đan xong còn thơm mùi tre nứa, lần lượt giới thiệu từng chi tiết, góc cạnh cũng như kỹ thuật đan gùi cho chúng tôi chiêm ngưỡng. Ông cho biết, ngày nay người ta còn tận dụng nhựa kết hợp với mây tre để làm nguyên liệu, qua đó giúp tăng độ bền và thẩm mỹ hơn. Mỗi chiếc gùi nghệ nhân A Dip làm trong khoảng 2 - 3 ngày là xong và bán với giá 200 nghìn đồng/chiếc. Để có được một sản phẩm chất lượng và đẹp phải trải qua nhiều công đoạn công phu nhưng theo ông, nếu làm quen thì có thể rút ngắn nhiều bước mà vẫn cho sản phẩm chất lượng.

Nghệ nhân A Dip nhớ lại quãng thời gian đến với nghề như một cái duyên từ khi mới 10 tuổi. Ngày ấy, vì đam mê, nhiều lần ông tự quan sát cha ông mình làm và cố gắng học theo, càng nhìn càng thích thú đến lạ nhưng ông vẫn chưa làm theo ngay được.

Thế rồi với niềm đam mê, A Dip ít đi chơi với bạn bè cùng trang lứa để tranh thủ thời gian theo cha, ông mình vào rừng học cách chọn tre, nứa chất lượng làm nguyên liệu. Lần nào đi rừng về A Dip cũng chọn cho mình những thân tre non, nhỏ nhắn để về tập cách chẻ, chuốt nan cho quen tay. Ban đầu A Dip làm các đồ chơi bằng mây tre như chong chóng, cầu mây, cung tên, hình nộm... để chơi và tặng cho bạn bè. Thời gian rảnh, A Dip phụ cha mình chuốt nan, chẻ sợi để làm gùi.

Thời gian thấm thoát trôi, khi A Dip 12 tuổi, ông xin cha mình chỉ dạy những kỹ thuật đan gùi nâng cao. Háo hức và tự tin rằng mình sẽ làm được, nhưng A Dip nhiều lần bị tre nứa cứa vào đôi bàn tay non nớt làm chảy máu, nhiều lúc phải nghỉ cả tháng trời.

A Dip vẫn miệt mài ngày này qua tháng nọ, không bỏ cuộc, hàng ngày phụ cha chuẩn bị nguyên liệu và làm các công đoạn từ dễ đến khó. Đôi tay của A Dip theo thời gian cũng dần rắn rỏi, không còn bị tre hay dao làm chảy máu nữa. Kỹ năng ngày càng tốt hơn, trong từng động tác, A Dip làm dứt khoát và nhanh nhẹn như những nghệ nhân thực thụ. Ngày đan được chiếc gùi đầu tiên, A Dip lâng lâng mất ngủ cả đêm.

Đan gùi thành thạo là động lực để A Dip học thêm những môn khác. Ông bắt đầu học đan nhiều vật dụng bằng mây tre và bán kiếm tiền, phụ giúp cha mẹ. Ông còn tham gia vào đội chiêng của làng để tập luyện và biểu diễn khắp nơi. Ngày ấy, trai tráng trong làng thành thạo được các môn nghệ thuật truyền thống thì được xem là nhân tài, nên A Dip ngày ấy rất được ông bà và cha mẹ tự hào.

Kể về cuộc đời của mình, nghệ nhân A Dip không nhớ mình đã làm được bao nhiêu chiếc gùi nữa, chỉ nhớ có ngày siêng năng ông có thể ngồi đan lát từ sáng tới tối không biết mệt mỏi. Khi còn trẻ, trong lúc đi bộ đội và phải hành quân nhiều ngày trong rừng, ông cũng tranh thủ chặt tre rừng mang theo và ngồi đan lúc nghỉ ngơi. Tham gia Hội Cựu chiến binh xã, ông đứng ra phát động nhiều phong trào liên quan đến bảo tồn, gìn giữ văn hóa truyền thống, vận động các em nhỏ trong làng đi học đan lát, cồng chiêng.

Giờ đây mắt đã mờ, chân cũng đã chậm, nghệ nhân A Dip không còn đi xa được như ngày xưa nữa nhưng khi trong làng có lễ hội gì đều không thể thiếu ông. Những lúc ấy, ông đi vận động, tuyên truyền những đứa trẻ và thanh niên trong làng tập hợp lại để phụ giúp, chuẩn bị những phần việc từ lớn đến nhỏ. Với những em nhỏ tham gia các đội nghệ nhân nhí thì ông chỉ bảo, răn dạy từng cháu. Theo ông, mặc dù các em chưa thật sự đam mê với những bộ môn truyền thống nhưng đã chịu tập, chịu chơi, chịu nghe lời những người già trong làng thì đã là mừng lắm rồi.

Ông A Dip tranh thủ những lúc đan lát để trò chuyện và dạy dỗ các cháu về văn hóa truyền thống của dân tộc. Ảnh: HT

“Tôi tận dụng những lúc rảnh rỗi ngồi đan lát để dạy dỗ thêm cho các cháu nhỏ, tránh đam mê sa đà vào những trò tiêu khiển hiện đại, đầy cám dỗ mà quên hết những giá trị truyền thống của cha ông. Nhìn các cháu nghe lời vậy tôi thấy rất vui” – nghệ nhân A Dip tâm tình.

Khi chia tay nghệ nhân A Dip không quên nhắn nhủ, gửi lời mời chúng tôi quay lại vào dịp lễ hội gần nhất để xem các nghệ nhân trong làng biểu diễn. Hy vọng rằng, nghệ nhân A Dip cùng những lớp nghệ nhân già nơi đây sẽ luôn giữ trọn niềm đam mê với văn hóa truyền thống để truyền cảm hứng và là tấm gương cho lớp trẻ học tập noi theo nhằm gìn giữ, phát huy giá trị bản sắc truyền thống của dân tộc.

Hoàng Thanh