Kong Kơ Pong - “Báu vật cổ truyền” của người Hà Lăng

Những bộ áo quần bằng vỏ cây đang được lưu giữ cẩn thận. Ảnh: H.T

Để mục sở thị “Báu vật cổ truyền” của người Hà Lăng, từ thành phố Kon Tum, chúng tôi vượt hơn trăm cây số đến làng Đăk Ôn. Khi tìm đến nhà thôn trưởng A Mâm - người đang cất giữ những bộ y phục quý giá - ông nhìn tôi với ánh mắt dò hỏi: Cô tìm mua Kong Kơ Pong hả? Cô về đi, làng mình không bán đâu.

Sau khi được giải thích, ông thôn trưởng mới đồng ý tiếp chuyện. Ông cho biết cách đây vài ngày có một đoàn người từ TP.HCM đến hỏi mua. Và dù họ nói thế nào ông cũng nhất quyết không bán vì đây là báu vật cổ truyền của dân tộc Hà Lăng

Giá nào mình cũng không bán đâu. Bán là có tội với Yàng, với ông bà tổ tiên, sau này con cháu người Hà Lăng sẽ không được nhìn thấy nữa, biết chuyện chúng nó sẽ trách tội mình - ông A Mâm nói chắc nịch.

Những bộ áo quần bằng vỏ cây này được người Hà Lăng gọi là Kong Kơ Pong. Theo già làng A Dăh, cách đây khoảng 10 năm, Kong Kơ Pong còn lưu giữ được khá nhiều nhưng do dân làng không biết, thấy ít sử dụng nên không bảo quản kỹ dẫn tới hư hỏng. Thời gian gần đây, biết là đồ cổ truyền đang bị mai một nên dân làng đã tự nguyện đem những bộ áo quần bằng vỏ cây đến giao cho trưởng thôn giữ gìn và bảo quản… bởi vậy hiện nay làng Đăk Ôn vẫn còn lưu giữ được 9 bộ áo quần làm bằng vỏ cây nguyên vẹn.

Những chiếc áo Kong Kơ Pong màu vàng ươm được ông A Mâm xếp gọn gàng, ngăn nắp trong một chiếc hộp lớn rồi cất kĩ trong tủ gỗ có ổ khóa chắc chắn. Biết chúng tôi chỉ có ý định tìm hiểu ông mới miễn cưỡng nâng niu từng chiếc áo, bày ra để chúng tôi xem.

Ông A Mâm cho biết, quần áo bằng vỏ cây này chắc, bền và ấm nhưng lại rất dễ cháy, hơn nữa nếu để ngấm nước lâu sẽ bị mục. Sau khi “trình làng” tại lễ hội cồng chiêng chào mừng kỷ niệm 100 năm ngày thành lập tỉnh Kon Tum hồi đầu năm 2013, ông A Mâm và dân làng giặt áo sạch sẽ, phơi hơn 3 nắng cho khô giòn rồi mới đem vào tủ cất.

Dân làng mình rất quý Kong Kơ Pong, nó là niềm tự hào của dân tộc mình đấy. Được dân làng tin tưởng, giao cho việc giữ gìn nên mình luôn cẩn thận, nâng niu mấy cái áo này. Nó mà hư hay mất là mình bị phạt đấy- ông A Mâm khoe.

Già A Dăh cho biết: Ngày xưa, để làm được một chiếc áo bằng vỏ cây, các thiếu nữ trong làng phải vào tận những cánh rừng già nguyên sinh giáp nước bạn Lào để tìm cây L’oong Ka Poong (một loại cây giống cây mít rừng). Tìm được cây rồi, họ đem về, đập dập lớp vỏ bên ngoài, lột lấy lớp vỏ phía trong rồi đem ngâm nước, phơi khô. Tiếp tục lấy những lớp vỏ khô cho vào nước sôi, nấu lên, đập lại một lần nữa mới tách thành sợi để đan, dệt ra áo quần. Tìm cây L’oong Ka Poong để làm “vải” đã khó, tìm cây Pa Săn La Pần để làm chỉ khâu lại càng khó hơn vì loại cây này rất hiếm, mọc rải rác trong những cánh rừng già. Lấy cây về phải cặm cụi chẻ nhỏ ra, tách thành sợi dài rồi bỏ vào cây lồ ô đem nướng trên bếp, nướng càng lâu thì sợi chỉ càng bền. Phải dùng 5 cây L’oong Ka Poong và 1 cây Pa Săn La Pần mới làm được một bộ đồ có chiều dài từ 1,2-1,5m. Thông thường áo được may theo kiểu dáng cổ tròn, không có tay, toàn bộ chiếc áo chỉ có hai đường khâu kín đáo ở hai bên nách, mặt trong rất láng vì được mài nhẵn còn mặt ngoài sần sùi hơn.

Theo ông A Đàng – người dân làng Đăk Ôn, ngày xưa mẹ ông hay làm áo vỏ cây nên ông hiểu rất rõ các công đoạn nhưng khi làm thử lại không được, khó lắm. Ở làng này bây giờ không có ai biết làm, nếu 9 cái áo này mà mất là coi như hết thôi. Vì không còn ai làm được áo vỏ cây, hơn nữa sợ 9 chiếc áo bị hư hỏng nên phải đến những ngày lễ lớn như Tết Nguyên đán, lễ hội đâm trâu, các thành viên trong đội cồng chiêng của làng mới được vinh dự khoác những chiếc áo quý giá của dân tộc.

Chỉ cho chúng tôi những tấm hình đội cồng chiêng mặc Kong Kơ Pong, ông A Sen - trưởng ban Mặt trận làng Đăk Ôn phấn khởi: Với những bộ đồ này chúng tôi đã đi dự thi cồng chiêng ở huyện, có lần xuống Đăk Tô để tham dự. Lần nào làng mình cũng đạt giải. Kong Kơ Pong đã được nhiều người biết đến rồi, tự hào lắm!

Hoài Tiến