Người Gia Rai ở làng Weh chung tay gìn giữ văn hóa truyền thống

Dọc theo con đường bê tông phẳng lì sạch đẹp, hai bên là vườn trái cây tươi tốt, chúng tôi được đi tham quan, thưởng ngoạn làng Weh trong một chiều nắng đẹp cuối tháng 9. Được mệnh danh là một trong những “làng cổ” trên địa bàn, đồng bào nơi đây vẫn còn giữ được nhiều ngôi nhà sàn gỗ truyền thống lâu năm, nằm xen kẽ những ngôi nhà kiên cố bằng xi măng, làm cho ngôi làng thêm đặc biệt, mang dáng dấp vừa hiện đại vừa cổ điển.

Theo chân Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Plei Weh A Yá (43 tuổi) đi tham quan quanh làng, chúng tôi mải mê ngắm nhìn, chụp hình, quan sát cảnh vật, con người trong làng, cảm thấy thư thái, bình yên đến lạ.

Trưởng thôn  A Yá vui vẻ cho biết: “Ngôi làng nằm ở cuối đường vào xã, có bến đò du lịch cùng cảnh vật mộc mạc, hoang sơ. Đặc biệt, nơi đây còn lưu giữ nhiều nét đặc trưng truyền thống của cộng đồng người Gia Rai nên du khách thích lắm. Bà con dân làng rất hiền lành, mến khách và yêu văn hóa truyền thống”.

Trưởng thôn A Yá (trái) đang cùng các nghệ nhân tâm huyết bàn bạc việc làng. Ảnh: H.T

Chúng tôi đến thăm nhà của già A Jêh (79 tuổi) là người có uy tín, cũng là nghệ nhân có tiếng trong làng khi giỏi đan lát, thành thạo cồng chiêng. Hộ ông A Jêh là một trong những hộ được địa phương định hướng, tiến tới hỗ trợ để cải tạo lại nhà sàn, cảnh quan xung quanh để làm du lịch cộng đồng trong thời gian đến. Ngôi nhà sàn của ông nằm trong khu đất rộng rãi, bao quanh là cà phê, cây ăn trái, giữ nguyên kết cấu cột chèo, khung sàn, với gian chính ở giữa và các gian phụ theo lối truyền thống. Tuy nhiên, hiện phần mái và cầu thang đã hư hỏng nên được lợp tôn và bê tông hóa.

Theo già A Jêh, nhà sàn mát mẻ, lại tiện lợi nên bà con dân làng rất thích và ra sức giữ gìn. Cả làng hiện có rất nhiều nhà sàn truyền thống, chỉ có lớp trẻ sau này khi tách hộ lập vườn thì xây nhà kiên cố ở cạnh ông bà, cha mẹ. Nhiều ngôi nhà sàn bị hư hỏng được bà con cải tạo lại, tuy nhiên, nguyên vật liệu tự nhiên hiếm dần nên bà con thường lợp mái tôn, lát nền gạch.

“Sắp tới được hỗ trợ từ dự án làm du lịch, tôi sẽ vận động con cháu sửa lại mái tôn bằng mái ngói và tranh, thay cầu thang bê tông bằng cầu thang gỗ. Ngoài ra sẽ cải tạo vườn tược, cảnh quan để xây dựng được cơ sở homestay đáp ứng yêu cầu làm du lịch, mang lại nguồn thu nhập để cải thiện đời sống” - già A Jêh phấn khởi.

Rời nhà già A Jêh, chúng tôi tiếp tục được gặp nghệ nhân A Hní (49 tuổi) là đội trưởng đội cồng chiêng và nghệ nhân Y Yưm (36 tuổi) là đội trưởng đội múa xoang của làng. Những ngày này, cả 2 nghệ nhân cũng đang bận rộn với việc học và nghiên cứu về làm du lịch cộng đồng qua lớp tập huấn do thành phố Kon Tum tổ chức. Bằng đam mê và nhiệt huyết với quê hương, văn hóa truyền thống, cả hai nghệ nhân luôn bền bỉ, miệt mài truyền dạy cồng chiêng, múa xoang và tham gia nhiều hoạt động phát triển du lịch tại địa phương.

Nghệ nhân làng Weh biểu diễn chiêng tại lễ hội. Ảnh: H.T

Đối với nghệ nhân A Hní, anh đã góp công lớn trong việc truyền dạy, biểu diễn cồng chiêng tại làng. Không chỉ có tài đánh chiêng, dạy chiêng, anh A Hní còn là thợ chỉnh chiêng giỏi, thường xuyên dự thi các tiết mục chỉnh chiêng tại các cuộc thi và đạt nhiều thành tích cao. Tại Hội thi cồng chiêng, xoang các DTTS thành phố Kon Tum lần thứ II sắp đến, nghệ nhân A Hní được đại diện cho địa phương tham gia thi một số tiết mục chỉnh chiêng của dân tộc Gia Rai.

 Nghệ nhân A Hní chia sẻ: “Với bà con Gia Rai tại làng, học đánh chiêng không chỉ để dự thi mà còn là cách thể hiện tình yêu với bản sắc truyền thống. Vì vậy, những lớp nghệ nhân tại làng luôn say sưa truyền dạy cồng chiêng cho người dân, nhất là thế hệ trẻ. Vào mùa lễ hội và tại các cuộc thi, dưới mái nhà rông, nhà văn hóa của làng lúc nào cũng vui tươi, rộn rã không khí tập luyện cồng chiêng, múa xoang. Từ khi phong trào đánh chiêng được khơi dậy, các thành viên trong đội hăng say lắm. Tại Hội thi cồng chiêng, xoang các DTTS xã Ia Chim lần thứ II, năm 2024 vừa qua, đội chiêng của làng vinh dự được giải Nhì, ai cũng vui mừng và phấn khởi”.

Làng Weh hiện có 214 hộ với 799 khẩu, phần lớn là người Gia Rai sinh sống từ lâu đời. Bên cạnh việc bảo tồn văn hóa truyền thống, cuộc sống của người dân nơi đây đang đổi thay từng ngày nhờ biết tận dụng tiềm năng, lợi thế văn hóa, cảnh quan, tự nhiên để tạo ra nhiều sản phẩm du lịch tiềm năng. Làng đang lưu giữ nhiều lễ hội truyền thống của người Gia Rai như lễ bỏ mả, lễ mừng lúa mới, cúng nước giọt, lễ tạ ơn; nghề truyền thống như làm rượu cần, tạc tượng, đan lát, dệt thổ cẩm. Nhiều món ăn truyền thống hấp dẫn du khách được chế biến từ củ mì, măng rừng, đọt mướp, hoa đu đủ, khổ qua rừng, cá sông, dế; nhiều loại trái cây tạo nên thương hiệu như bơ, sầu riêng, chôm chôm, thanh long.

Đối với chị Y Yưm, ngoài vai trò là đội trưởng đội múa xoang, chị còn là chi hội trưởng chi hội phụ nữ. Chị là người tích cực truyền dạy văn hóa truyền thống và tuyên truyền vận động hội viên thay đổi nếp nghĩ, cách làm, tích cực làm du lịch cộng đồng.

Đội trưởng múa xoang làng Weh Y Yưm (ngoài cùng bên phải) đang cùng các em nhỏ múa xoang tại ngày hội. Ảnh: H.T

Tại những ngày hội kết nối, quảng bá du lịch, du khách ấn tượng với chị Y Yưm là một hướng dẫn, thuyết minh viên du lịch năng nổ, am hiểu mọi “ngõ ngách” của làng Weh, trả lời, giải đáp mọi thắc mắc của người dân và du khách  về văn hóa, phong tục, các món ăn đặc sản tại làng. Đối với múa xoang, nhờ sự nhiệt huyết của chị đã giúp làng Weh thành lập được 2 đội xoang người lớn và trẻ em (mỗi đội 25 người). Dưới sự vận động, hướng dẫn của chị, ai cũng hăng say tập luyện, chủ động phối hợp với đội cồng chiêng để tạo nên các tiết mục đặc sắc.

Nói về những dự định sắp tới của bà con Gia Rai tại làng, Trưởng thôn A Yá phấn khởi: “Xã Ia Chim đã định hướng cho bà con chúng tôi hướng đến làm du lịch cộng đồng, phát triển các sản phẩm văn hóa, ẩm thực đặc sắc. Tôi sẽ tiếp tục cùng với những già làng, nghệ nhân tâm huyết để vận động, tuyên truyền bà con tích cực tìm hiểu kiến thức về du lịch, gìn giữ và phát huy những giá trị hiện có để tạo ra những sản phẩm du lịch đặc sắc thu hút du khách, phát triển hiệu quả du lịch cộng đồng để tạo ra thu nhập cải thiện đời sống”.

Trời dần ngả tối, chúng tôi chia tay bà con làng Weh hướng về thành phố Kon Tum. Qua những câu chuyện và trải nghiệm có được trong chuyến đi lần này, chúng tôi càng thêm tin tưởng, với sự đoàn kết, gắn bó, đồng bào Gia Rai ở  làng Weh sẽ gìn giữ và phát huy được “hồn cốt” văn hóa của dân tộc, góp phần phát triển du lịch, kinh tế xã hội tại địa phương.

Hoàng Thanh