“Cháu chiêng”
“Từ xa xưa, người Ba Na chỉ tin vào Yàng. Nhưng nếu có ông Tổ cồng chiêng như quan niệm của người Kinh, thì mình xin làm cháu chiêng. Sau mình, là lớp chắt, chút, chít… của chiêng. Chiêng cồng, nhờ đó, sẽ còn mãi với thời gian…”- ông A Biu ở làng Plei Klăch, xã Ngọc Bay, thành phố Kon Tum chia sẻ.
Ở làng Plei Klăch, trên đường 675 đi Sa Thầy, có một ngôi nhà sàn đẹp, nép mình trong xanh mát của khu vườn rợp bóng cây. Đó là mái ấm của gia đình ông A Biu và bà Y H’Yal.
|
Sinh ra và lớn lên ở Plei Klăch, nhưng ông A Biu là người Ba Na gốc An Khê (Gia Lai). May mắn được làm quen với đàn ghi ta từ khi còn là học sinh trước năm 1975, nhưng chỉ đến sau ngày đất nước thống nhất, A Biu mới thực sự biết đến cồng chiêng.
Ngày ấy, sau chiến tranh, cuộc sống còn rất khó khăn, song theo chủ trương bảo tồn văn hóa truyền thống của Nhà nước, ngoài thời gian lao động, vất vả khai hoang làm ruộng, làm rẫy để cho “ấm cái bụng”, bok Thưh, bok Phăr và những người lớn tuổi trong làng lại tập hợp, dạy cồng chiêng cho bọn trẻ với mong muốn “Không để mất đi vốn quý của dân tộc”.
A Biu theo học bok Thưh, được truyền dạy từ cách nâng chiêng, nâng cồng, đến cầm dùi, gõ tay... để tấu lên những giai điệu vui tươi, rộn rã, và cả u buồn, sâu lắng... Sẵn khiếu âm nhạc, A Biu tiếp thu rất nhanh. Tiếng chiêng ngân thấm vào lòng khiến chàng trai có tâm hồn bay bổng, thêm mê say những giai điệu như đất như nước gần bên mình tự khi nào không hay.
Ngày ấy, nhờ có vốn kiến thức văn hóa lớp 9, A Biu được bồi dưỡng 3 tháng sư phạm cấp tốc ở Trường Nội trú dân tộc tỉnh Gia Lai- Kon Tum, về dạy học tại xã Ngọc Bay. Dạy cấp I, dạy bổ túc văn hóa, rồi đảm nhận cương vị phó hiệu trưởng Trường cấp I Ngọc Bay, Trường cấp I Kroong (thị xã Kon Tum), A Biu gắn bó với ngành Giáo dục hơn 10 năm, cho đến khi căn bệnh nặng lấy đi hơn 60% sức khỏe khiến ông phải từ giã mái trường. Về làng, A Biu lần lượt trải qua các cương vị công tác như phụ trách công tác thương binh xã hội- văn hóa xã, bí thư Đoàn xã, phó công an xã... đến năm 2003.
Nung nấu ý định tạo không gian văn hóa mang bản sắc dân tộc trong chính ngôi làng mình, gia đình mình, năm 2002, thôn trưởng A Biu đã mạnh dạn đổi 50 bao lúa, kết quả thu hoạch cả một vụ mùa của gia đình để lấy mảnh đất gần 2 sào của một người dân Plei Klăch nằm ở vị trí thoáng, đẹp.
Năm 2003, khi không còn bận bịu công tác ở xã, ông bắt tay vào chuẩn bị các điều kiện để làm nhà sàn. Kiếm đâu ra tiền để mua vật liệu trong lúc cả hai vợ chồng phải gồng mình nuôi đàn con nhỏ? Ông lặn lội đi tìm kiếm, nhặt nhạnh, mang về từng cây gỗ trôi dạt từ đầu nguồn đến những bờ sông, góc suối; từng cây gỗ bị bỏ hoang từ lâu nơi nương rẫy và xin lại những cột kèo nhà sàn cũ của bà con khi chuyển sang làm nhà xây.
Ông cất công đến nhiều nơi tìm kiếm, đào về trồng từng gốc cây sung, cây lộc vừng, gốc đa; lại còn trồng cả các loại cây khế, bời lời, dây tràu bà... cho thêm phong phú. Ông gom góp từng phiến đá, hòn sỏi về tạo hình, tạo dáng.
Vừa làm nhà, vừa trồng cây, công việc bộn bề, vất vả kéo dài hơn 2 năm trời, nhưng vợ chồng, con cái đều chung sức chung lòng nên mọi việc diễn ra suôn sẻ. Đặc biệt, ông A Biu vào tận vùng “Hang Cọp” ở khu vực mỏ đá Đăk Lăch - Nơi khởi nguồn sự tích về hang cọp của đồng bào Ba Na Kon Tum - chở đất ở đó về, đổ thành một chiếc gò nhỏ trong vườn nhà với mong muốn được lưu truyền cho con cháu câu chuyện cổ đặc sắc của đồng bào Ba Na bên dòng Đăk Bla hiền hòa.
Ông dành dụm từng khoản tiền nhỏ từ nuôi bò, trồng mì, trồng bắp để giữ lại mỗi chiếc chiêng cổ, từng chiếc cồng lâu năm. Một bộ cồng chiêng của người Ba Na thường có 8 chiếc chiêng loại nhỏ gọi là La chinh và 3 chiếc cồng có núm cỡ lớn, gọi là Puhuh.
Ông mày mò làm trống Táp (loại trống nhỏ dùng tay vỗ hai đầu) bằng gỗ dừng và da bò, để hòa âm vào nhịp chiêng cho thêm đa thanh, sinh động. Ông cũng học chỉnh chiêng từ nghệ nhân A Ring ở Ia Chim (thành phố Kon Tum), có thể tự “lên dây” chuẩn xác cho từng nhịp chiêng chao lệch, cho dàn hòa âm cồng chiêng thêm hay.
Hơn 10 năm nỗ lực kiếm tìm, gìn giữ, đến giờ, ông A Biu đã là chủ nhân của 6 bộ cồng chiêng đánh bằng tay và một dàn chiêng treo quý giá. Trong bộ sưu tập các loại nhạc cụ truyền thống của ông còn có bộ chiêng tre - Loại chiêng cổ nhất, có từ xa xưa của người Ba Na, trước khi chiêng đồng của người Lào du nhập vào vùng Bắc Tây Nguyên. Bộ chiêng tre được người cháu ở làng Kon Klor làm tặng, gồm một chiếc Kram để đánh nhịp pêp, pông và 2 nhạc cụ phụ họa là rong roih lắc tay... rất đơn sơ nhưng vô cùng độc đáo.
Thời gian gần đây, ngôi nhà sàn ấm áp của ông A Biu ở Plei Klăch đã được không ít du khách gần xa tìm đến trong hành trình dã ngoại, khám phá về mảnh đất và con người vùng cực bắc Tây Nguyên huyền thoại, lôi cuốn bởi những sắc màu văn hóa dân gian gần gũi. Ở đây, mọi người được hòa mình trong không gian cồng chiêng của những lễ hội tưng bừng, rộn rã được đội cồng chiêng gia đình của người nghệ nhân lão luyện trình tấu... Mọi người còn có dịp tìm hiểu thêm về những nét đẹp văn hóa dân gian, văn hóa cồng chiêng của người Ba Na do chính chủ nhân giới thiệu.
Tuổi ngày càng cao, ông A Biu bảo thời gian để sống với niềm đam mê gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống không còn nhiều. Say sưa kể về đội cồng chiêng - xoang của lũ trẻ Trường Tiểu học, Trung học cơ sở xã Ngọc Bay đang chuẩn bị biểu diễn mừng năm mới, mắt ông lấp lánh niềm vui...
Thanh Như
