Tháng Ba, sương sớm giăng khắp làng, phủ lên những ngôi nhà sàn vững chãi tựa vào triền núi. Qua màn sương mỗi lúc mỗi mỏng dần, qua những tia nắng sớm mai dần soi rọi, ngôi làng dưới chân núi của già càng ánh lên nét tươi mới, bình yên, hiền hòa, đong đầy bao yêu thương, che chở.
Nhiều khi cuộc mưu sinh cứ cuốn người ta vào vòng xoáy của công việc, quên đi mọi thứ đang diễn ra xung quanh mình. Cho đến khi có chút rảnh rang dạo phố mới ngỡ ngàng bởi nắng bọc xung quanh; mới hay mình đang đi giữa những ngày tháng Ba.
Tháng Ba, tôi thường được đọc, được nghe những câu chuyện về một thời lửa đạn, về ngày giải phóng tỉnh. Tất cả đều là những lát cắt, chi tiết đắt, được chọn lọc một cách tự nhiên và đầy chân thực. Sau đó, việc của tôi chỉ là sắp xếp các lát cắt, các chi tiết ấy lại thành một câu chuyện.
Không biết có ai còn nhớ đến những vần thơ trong bài “Dừa ơi” của Lê Anh Xuân đã được học từ thời tiểu học cách đây mấy mươi năm hay không? Nhưng riêng tôi thì mãi nhớ:
Tiếng gió sẽ sàng nhưng đều đặn ngang qua. Đã mấy ngày rồi, cứ nghe tiếng gió thổi qua tôi cứ cảm giác thời gian trôi chậm lắm. Ngày xuân mà, những ngày đầu, tháng đầu của năm. Thôi thì, thời gian chầm chậm trôi, cho ngày tháng dài thêm, cho mùa Xuân chùng chình thắp hương sắc trên những cành cây trái.
Ai cũng có một tuổi thơ với nhiều kỷ niệm. Tuổi thơ của chúng tôi ngày ấy ở quê cũng “đặc biệt” lắm. Đó là ngoài việc đi học, còn phải phụ giúp gia đình chăn bò, cắt cỏ, làm đồng. Tất nhiên, đó cũng là những ngày tháng vui chơi đầy ắp tiếng cười.
Tôi có duyên trở về làng nhiều lần. Hầu như lần nào cũng đều vào những ngày sau Tết. Cũng chẳng vì hà cớ gì, chỉ là lỡ mê “chủ nghĩa xê dịch” của cụ Nguyễn Tuân, đôi khi muốn được bước ra khỏi khung cảnh chật hẹp, sắp đặt, chân được dạo bước trên con đường làng vời vợi những mây trời, gió núi. Vậy là không hò cũng chẳng hẹn, cứ thế mà lên xe đi về làng.
Mùa xuân đang từng bước, từng bước đi qua, không nhanh, cũng chẳng chậm. Mà, nhanh hay chậm là do cảm nhận mỗi người. Chỉ là tôi, chẳng biết tự bao giờ thích được chầm chậm bước trong cái se se lạnh giữa màu vàng óng ả của nắng trải dài khắp cung đường uốn lượn qua những dãy núi trập trùng, trập trùng, thích được miên man trong dịu nhẹ thanh tao của hương hoa đào đậu gửi vào những cơn gió xuân ào ạt gửi về từng xóm làng. Tất cả cứ gợi lên những gì vừa yêu thương, vừa thiêng liêng, vừa hùng vĩ.
Ở Tây Nguyên, thường thì khi tiết trời se lạnh của những ngày cuối năm qua đi, cũng là lúc báo hiệu mùa Xuân về. Nhưng năm nay, thời tiết có nhiều sự biến đổi, không khí lạnh kéo dài từ trước Tết đến ra Giêng.
Đêm Sa Ka đất trời như gần nhau hơn. Trên đỉnh Chư Pheng mây trắng giang tay ôm kín đỉnh đồi. Khí lạnh thỏa sức tung hoành sau một ngày dài giam cầm trong lòng đá. Tiếng nai kêu, hoẵng tác, hổ gầm càng làm rừng đêm thêm huyền bí.
Sắp đến Tết rồi, bếp lửa nhà ông bà Năm lúc nào cũng đỏ rực. Nồi rượu gạo này vừa nhấc xuống thì ông bà tiếp tục nhen nhóm lửa để nấu nồi rượu tiếp theo. Nghề nấu rượu gạo của ông bà Năm mỗi năm đến dịp Tết lúc nào cũng tất bật.
Cuối năm, gió đã chuyển mùa. Cái lành lạnh len lỏi trong từng nhành cây, ngọn cỏ và luồn qua từng kẽ hở bên khe cửa tràn cả vào ngóc ngách từng gian nhà. Trong không gian êm đềm, tôi cảm nhận rõ mùi bếp, mùi Tết đang về trên từng căn bếp nhỏ.
Người Ba Na kể rằng: Ngày xưa, bên sông Đăk Bla có một làng nhỏ là Kon Trang-Or. Chán ghét cảnh các làng lân cận hay gây chiến để chiếm đoạt của cải và bắt người về làm nô lệ, hai con trai của người đứng đầu Ja Xi đã rủ nhau ra làm nhà riêng ở chỗ có nhiều hồ nước nhỏ, cạnh con sông này. Vùng đất thuận lợi cho sản xuất, sinh hoạt nhanh chóng được bà con các nơi tìm đến, hình thành lên làng mới, tên gọi Kon Tum. Theo tiếng Ba Na, Kon là làng, Tum là ao, hồ. Sau này, cư dân từ đồng bằng lên Bắc Tây Nguyên lập nghiệp, ban đầu cũng chọn làng hồ làm nơi định cư.
Nói về tình làng nghĩa xóm, hay nói chuyện về hàng xóm của gia đình tôi, bao nhiêu cũng không đủ, mấy ngày cũng không hết. Đó là một gian đầy nhớ nhung, chật nghĩa tình trong tâm trí tôi.
Tết đến Xuân về, nhà nào cũng mong muốn được trang hoàng thật đẹp đẽ. Cùng với việc sửa sang lại nhà cửa tinh tươm, thì mảnh vườn luôn được quét dọn, sắp xếp mọi thứ cho gọn gàng, tươm tất, đặc biệt là trồng nhiều loại hoa, chăm chút kỹ lưỡng hơn để kịp đón Tết.
Giáp Tết, gió băng qua rừng cuốn theo hương thơm của cỏ cây hoa lá từ đại ngàn tràn về khắp các buôn làng dọc sông Đăk Bla. Dòng sông vào mùa khô mặt nước hiền hòa, soi bóng bầu trời trong xanh.
Một chiều xuân, tôi ngỡ ngàng ngắm chị em xúng xính trong bộ áo dài thêu hoa, thêu phượng đang ríu rít chụp ảnh bên những vạt hoa xuân khoe sắc. Đất trời càng thêm ngọt ngào, thêm đằm dịu bởi sự thướt tha của họ.
Tôi mở cửa bước ra vườn. Mặt trời bắt đầu tỏa những tia nắng ấm ban mai xuống làn sương đêm còn la đà trên những tán lá. Không khí se lạnh của những ngày đầu Xuân hòa quyện cùng hương bông thọ nở sớm làm lay động lòng người con xa xứ. Tết đến rồi! Tôi thấy da diết nhớ quê, nhớ nhà, nhớ những hôm cả nhà quây quần làm bánh mứt Tết.
Tháng Ba, khi con ong đi lấy mật, khi những chồi non vươn mình trong nắng, người dân trên miền đất huyện Đăk Hà lại rộn ràng âm vang cồng chiêng, nối vòng xoang. Những giá trị văn hóa đậm đà bản sắc, luôn được đồng bào DTTS gìn giữ và lan tỏa.