Nữ nghệ nhân dân gian ở làng Kon Bỉ

Chúng tôi đến làng Kon Bỉ trong một chiều nắng đẹp. Sau khi đi qua cây cầu treo dẫn vào làng, hỏi chuyện về nghệ nhân Y Nía, mọi người đều dành cho bà những lời khen chân tình. Nghệ nhân Y Nía không chỉ là người có tài ca hát còn là người năng nổ, tích cực với các hoạt động của làng.

Vì đã hẹn trước với chúng tôi nên nghệ nhân Y Nía ở nhà đón khách. Với sự cởi mở nhiệt tình của bà, chẳng mấy chốc mà chúng tôi được nghe biết bao câu chuyện hay về văn hóa dân gian của dân tộc Xơ Đăng.

Nghệ nhân Y Nía sinh ra ở xã Măng Bút (huyện Kon Plông) và có thời gian ngắn sinh sống tại Măng Đen. Khi bà Y Nía được 6 tuổi thì bố mất, bà cùng mẹ và các anh em chuyển đến làng Kon Bỉ (xã Đăk Tơ Lung) sinh sống.

Với năng khiếu nghệ thuật, đặc biệt là hát dân ca, nghệ nhân Y Nía nhanh chóng được mọi người yêu mến và xem là “họa mi” của làng, không thể thiếu trong mỗi dịp sinh hoạt cộng đồng, lễ hội văn hóa, văn nghệ tại làng.

Nghệ nhân Y Nía dệt thổ cẩm rất đẹp. Ảnh: H.T

Nói về cái duyên đến với ca hát, bà Y Nía kể rằng, từ nhỏ đã được nghe bà ngoại hát dân ca nên các giai điệu truyền thống như ăn sâu vào tâm hồn. Khi còn nhỏ, vì còn chút ngại ngùng trước đám đông, bà chưa dám thể hiện giọng hát của mình cho mọi người nghe, chỉ dám hát cùng đám bạn thân. Đến năm 14 tuổi, với khao khát thể hiện mình, nghệ nhân Y Nía mạnh dạn cất tiếng hát trong một đêm văn nghệ làng, mọi người nghe xong ai cũng trầm trồ thán phục. Sau lần ấy, nghệ nhân Y Nía được các “đại thụ” về hát dân ca trong làng để ý và tìm đến nhận học trò.

Hai trong những nghệ nhân dẫn dắt Y Nía đến với hát dân ca chuyên nghiệp là bà Y Vang và ông A Tiên, đều là người trong làng. Chỉ sau 1 năm được cả 2 nghệ nhân cùng chỉ dạy, bà Y Nía đã học được cách hát bài bản các bài hát truyền thống của dân tộc Xơ Đăng để biểu diễn và hát ru trong các dịp lễ hội. Từ ấy, bà tích cực tham gia vào đội văn nghệ của làng, xã và đi giao lưu, biểu diễn khắp nơi tại các liên hoan văn hóa, văn nghệ do huyện, tỉnh tổ chức.

Nghệ nhân Y Nía (trái) thường xuyên luyện hát dân gian, đối đáp cùng các nghệ nhân khác trong làng. Ảnh: H.T

Ngồi trong căn nhà nhỏ, nghệ nhân Y Nía cất tiếng hát trong trẻo. Dù tuổi không còn trẻ nữa nhưng giọng hát của bà vẫn đầy nội lực. Đặc biệt hơn, vì từng có thời gian gắn bó với Măng Đen, bà Y Nía cũng thuộc nhiều bài hát viết về Măng Đen và các bài nhạc cách mạng. Bà đã hát bài “Tình ca Măng Đen” với một chất giọng mượt mà, đầy chất núi rừng đã mang lại cho chúng tôi một cảm xúc hoàn toàn mới mẻ về bài hát này.

Nghệ nhân Y Nía kể, với sự giới thiệu của ông A Tiên, khi ấy là cán bộ Phòng Văn hóa – Thông tin huyện Kon Rẫy, bà được mời thu thanh cho huyện các chuyên mục giọng nói, hát dân ca để phát trên hệ thống loa truyền thanh, phương tiện thông tin đại chúng lúc bấy giờ. Ông A Tiên vốn là một nghệ nhân gạo cội về văn hóa dân gian của làng, nên thông qua công việc thu thanh ấy, bà Y Nía được ông A Tiên chỉ dạy thêm và đã học hỏi, trưởng thành hơn rất nhiều. Giọng hát của nghệ nhân Y Nía nhanh chóng đến với bà con khắp các thôn làng qua đài truyền thanh của huyện.

Bà Y Nía kể: “Người Tơ Đrá chúng tôi cũng như các dân tộc khác đều có rất nhiều nghi lễ truyền thống, trong mỗi dịp ấy không thể thiếu những bài hát dân ca, hát giao duyên đối đáp. Chính vì vậy, những bài hát dân ca một cách tự nhiên đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người dân Tơ Đrá khi lớn lên; giúp bà con được trải nghiệm cảm xúc, hiểu biết thêm một phần nguồn gốc của tổ tiên, văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Chính vì vậy nên tôi luôn muốn thế hệ trẻ trong làng học hát dân ca để hiểu thêm về nguồn cội, không bị mai một theo thời gian”.

Bà Y Nía (phải) tuyên truyền về nếp sống mới. Ảnh: H.T

Ngoài đam mê hát dân ca, bà Y Nía còn là một nghệ nhân đa tài khi biết  múa xoang, đánh chiêng, đánh đàn klông pút, đan dệt thổ cẩm rất đẹp. Mỗi khi có dịp, ngoài truyền dạy về hát dân ca, bà còn hỗ trợ các nghệ nhân khác trong làng dạy cồng chiêng, múa xoang.

Hiện tại do đã lớn tuổi, nên bà Y Nía giao hết mọi việc lớn nhỏ trong gia đình cho con cháu. Giờ đây, bà có nhiều thời gian để truyền dạy những bài dân ca cho thế hệ trẻ.

“Mặc dù xã hội hiện đại phát triển nhanh chóng, những nghệ nhân dân gian như chúng tôi không thể sống bằng nghề được nhưng chỉ cần vẫn còn người muốn nghe, tìm hiểu văn hóa truyền thống thì tôi vẫn sẽ tiếp tục sáng tạo, cống hiến. Tôi vẫn sẽ luôn đam mê với những làn điệu dân ca của người Tơ Đrá”- bà Y Nía nói.

Say sưa trò chuyện cùng nghệ nhân Y Nía, chẳng mấy chốc mà trời đã tối. Chúng tôi chia tay bà, rời làng Kon Bỉ hướng về thành phố Kon Tum. Tin rằng với niềm đam mê và trách nhiệm của một nghệ nhân dân gian thực thụ, nghệ nhân Y Nía sẽ tiếp tục truyền lửa cho nhiều thế hệ trẻ trên con đường bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của DTTS trên địa bàn.

HOÀNG THANH