Nỗ lực gìn giữ các làn điệu dân ca

Dân ca thuộc loại hình văn hóa dân gian, chung nhóm với các thể loại như  sử thi, ca dao, hát ru, tục ngữ, truyện dân gian. Điểm đặc biệt của dân ca là phát huy tối đa lợi thế về nhịp điệu, giai điệu để gia tăng sức hấp dẫn, truyền cảm cho người nghe bằng ngôn ngữ âm nhạc truyền thống của từng dân tộc, chứa đựng những sắc thái tình cảm, những “giai điệu văn hóa” mang hồn cốt dân tộc. Các bài dân ca có thể kết hợp với nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác như cồng chiêng, múa xoang… để tạo nên một “chỉnh thể độc đáo” của một sản phẩm nghệ thuật đặc sắc, mang giá trị cao phục vụ đời sống sinh hoạt tinh thần của người dân.

Đồng bào DTTS thường xuyên biểu diễn dân ca tại các lễ hội, cuộc thi văn hóa lớn, nhỏ. Ảnh: H.T

Cộng đồng các DTTS trên địa bàn tỉnh sở hữu kho tàng dân ca phong phú, độc đáo bao gồm nhiều thể loại như: Hát đối đáp, hát giao duyên, hát tại các nghi lễ, lễ hội, sinh hoạt đời thường.  Nội dung các làn điệu dân ca chủ yếu nói lên ước vọng tốt đẹp của con người về tình yêu đôi lứa, cộng đồng, trong lao động sản xuất,  về nhân cách sống. Qua đó, đề cao cái đẹp, cái hay trong đời sống xã hội, đồng thời phê phán những thói hư, tật xấu của con người; nhiều bài hát mang tính cách mạng, chiến đấu, ca ngợi Đảng, quê hương đất nước ngày càng phát triển và đổi mới.    

Dân ca được thể hiện và lưu truyền bằng hình thức truyền khẩu. Mỗi cộng đồng DTTS đều có tên gọi khác nhau về dân ca. Tiêu biểu như dân tộc Xơ Đăng gọi là Rơ nghê, Ting ting hoặc Cheo; dân tộc Ba Na  gọi là Ding ding, Cheo, A nhông; dân tộc Gia Rai thường gọi là Che che; dân tộc Gié- Triêng gọi là Ka đọ hoặc Dọ sơ...

Hát dân ca với nhạc cụ truyền thống bên bếp lửa nhà sàn. Ảnh: H.T

Tại thôn Đăk Wấk, xã Đăk Kroong (huyện Đăk Glei) có rất đông đồng bào Gié- Triêng sinh sống. Tại đây, nhắc đến nghệ nhân Y Bỏng thì ai cũng biết đến là một người am hiểu và luôn tích cực biểu diễn, truyền dạy dân ca cho mọi người. Với mong muốn bản sắc văn hóa người Gié của mình (một nhánh của dân tộc Gié- Triêng) được giữ gìn và phát huy, nghệ nhân Y Bỏng ra sức tuyên truyền, vận động nhiều nghệ nhân khác tham gia vào đội văn nghệ của làng và tập luyện, duy trì nhiều nét văn hóa truyền thống, trong đó có những làn điệu dân ca độc đáo.

Nghệ nhân Y Bỏng cho biết: “Dân ca theo cách gọi của người Gié chúng tôi là Ka đọ. Với những giai điệu, ca từ rất giản dị, mộc mạc, Ka đọ đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của người Gié. Chúng tôi thường hát khi đi rẫy, đi lễ hội, cưới hỏi hoặc ru trẻ em ngủ hoặc nhiều bài phục vụ trong các nghi lễ, tín ngưỡng. Nhờ sự quan tâm của chính quyền địa phương mà thời gian gần đây, chúng tôi được hỗ trợ tập luyện, những làn điệu dân ca của chúng tôi được xuất hiện ngày càng nhiều tại các cuộc thi, lễ hội lớn nhỏ. Đó là động lực để tôi tiếp tục cố gắng gìn giữ và phát huy các giai điệu dân ca truyền thống”.

Tại các lễ hội, cuộc thi lớn nhỏ về cồng chiêng, múa xoang được tổ chức gần đây, những làn điệu dân ca của các DTTS tại chỗ được biểu diễn trở thành điểm nhấn khi được hòa tấu với thanh âm của các nhạc cụ tre nứa, cồng chiêng. Đặc biệt, trên nền những giai điệu truyền thống, nhiều nghệ nhân đã biết cách sáng tạo, viết thêm những lời hay, ý đẹp ca ngợi quê hương, đất nước đổi mới.

“Ôi dân ta rất vinh hạnh từ khi có Đảng soi sáng. Cuộc sống của bà con ta đã đủ cái ăn, cái mặc, được học hành, con cháu được đến trường, quê hương ngày càng giàu đẹp, dân làng được ấm no hạnh phúc”- Đó là một đoạn ngắn trong bài hát “Từ khi ta có Đảng” do nghệ nhân A Ương ở làng Mô Bành I (xã Đăk Na, huyện Tu Mơ Rông) biểu diễn mà chúng tôi ghi lại. Với lối biểu diễn theo làn điệu dân ca Ting ting nổi tiếng của dân tộc Xơ Đăng, bài hát được nghệ nhân A Ương cất lên cùng những thanh âm đàn tre, nứa đã làm nao nức người nghe.

Hát dân ca được đưa vào giảng dạy tại các trường học trên địa bàn tỉnh. Ảnh: H.T

Nghệ nhân A Ương cho biết: “Người Xơ Teng chúng tôi (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) có cách biểu diễn dân ca đặc trưng riêng gọi là Ting ting. Thời gian gần đây, với sự vận động của địa phương, cộng đồng  người Xơ Teng chúng tôi dần quan tâm hơn đến việc bảo tồn văn hóa, đặc biệt là các giai điệu dân ca truyền thống. Tuy tại thôn có số lượng nghệ nhân am hiểu dân ca, văn hóa truyền thống không còn nhiều nhưng số lượng các em nhỏ đam mê, chịu học để tiếp nối đã ngày một nhiều hơn. Tôi sẽ tích cực dành nhiều thời gian để truyền dạy cho thế hệ trẻ học biểu diễn Ting ting”.

Với sự gần gũi và hấp dẫn, các loại hình dân ca rất được ưa chuộng và được cộng đồng các DTTS trên địa bàn ra sức gìn giữ. Tuy nhiên với nhịp sống hội nhập, hiện đại đã mang đến nhiều dòng âm nhạc mới mẻ khiến các làn điệu dân ca của đồng bào DTTS đứng trước nhiều thách thức. Điều đó đòi hỏi nhiều hơn nữa sự nỗ lực, chung tay gìn giữ từ các cấp, ngành và cộng đồng các DTTS trên địa bàn tỉnh.

Thời gian qua, tỉnh ta ban hành nhiều cơ chế, chính sách, đặc biệt chú trọng vào công tác tuyên truyền, vận động để phát huy sự tâm huyết, trách nhiệm của các nghệ nhân trong việc trao truyền, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có loại hình dân ca. Bên cạnh các giải pháp về đầu tư, hỗ trợ về hạ tầng, cơ sở vật chất, tỉnh còn chú trọng phát huy sự sáng tạo, đổi mới trong chính những làn điệu truyền thống để tạo sự kế thừa, phát huy phù hợp trong tình hình hiện tại. Qua đó, tạo điều kiện để lớp nghệ nhân trẻ dễ tiếp cận và vẫn giữ được hồn cốt của các làn điệu dân ca truyền thống.

Ông Phan Văn Hoàng- Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các DTTS gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021- 2030” của tỉnh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phê duyệt đã tạo tiền đề cho việc triển khai thực hiện, trong đó có việc phát huy và gìn giữ các làn điệu dân ca. Ngành Văn hóa hiện đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, tích cực lồng ghép nhiều nguồn lực, đưa phát triển các loại hình âm nhạc truyền thống, dân ca dân nhạc vào trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021- 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025. Theo đó,  tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quan tâm hơn nữa các nghệ nhân, câu lạc bộ, đội nhóm dân ca, đưa các loại hình nghệ thuật dân ca giảng dạy trong trường học nhằm góp phần bảo tồn và gìn giữ các làn điệu dân ca truyền thống ngày một phát triển bền vững.

Hoàng Thanh