Tự hào “Đập Mùa Xuân”

Trong không khí hân hoan của buổi Lễ công bố Quyết định và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh với Di tích lịch sử - văn hóa Công trình thủy lợi đập Đăk Ui, Đại úy Nguyễn Đình Vân (74 tuổi)- nguyên Phó Chủ nhiệm Chính trị Trung đoàn 701, Sư đoàn 331, Quân khu V bày tỏ niềm vui mừng khi được tham dự với vai trò là nhân chứng lịch sử xây dựng Đập Mùa Xuân.

Tại buổi lễ, Đại úy Nguyễn Đình Vân đã xúc động kể lại những kỷ niệm của bản thân liên quan đến việc xây dựng đập Mùa Xuân. Ngược dòng quá khứ, vào ngày 26/10/1974, khi ấy Đại úy Vân là quản lý bếp ăn của Đại đội 26, Trung đoàn 734 chuẩn bị bữa trưa cho Đoàn công tác của đồng chí Trần Kiên - Tư lệnh kiêm Chính ủy Binh đoàn 773, Quân khu V.

Đại úy Nguyễn Đình Vân (giữa) chụp hình cùng những đồng đội là nhân chứng lịch sử xây dựng đập Mùa Xuân. Ảnh: VT

Tại bữa ăn trưa, Đại úy Vân đã nghe đồng chí Trần Kiên nói về ý tưởng sau khi giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước sẽ huy động lực lượng quân đội và thiết bị chuyên dùng để ngăn dòng suối Đăk Ui tạo thành hồ nước rộng lớn phục vụ trồng trọt, chăn nuôi và lắp đặt thủy điện phục vụ điện sinh hoạt cho người dân. Chẳng bao lâu, ý tưởng ấy đã được thực hiện.

Ngày 22/12/1975, Thượng tướng Chu Huy Mân - Bí thư Khu ủy, Tư lệnh Quân khu V đã ký quyết định khởi công xây dựng công trình thủy lợi đập Đăk Ui, do Binh đoàn 773 thực hiện; trực tiếp chỉ huy là đồng chí Trần Kiên, thời điểm ấy ông giữ chức vụ Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai - Kon Tum.

Để xây dựng và hoàn thành công trình, các chiến sĩ đã phải đào, đắp 230.000m3 đất, đá; và đã có 194 người hy sinh khi rà phá, tháo gỡ bom mìn và sốt rét, dịch bệnh, rắn cắn, lũ cuốn, tai nạn, bị FULRO tập kích. Nhờ sự phấn đấu không mệt mỏi của hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ và dân công, công trình đã hoàn thành sau 3 năm thi công, đưa vào sử dụng từ năm 1977. Ngày 19/5/1977, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Lê Thanh Nghị đã cắt băng khánh thành.

Công trình thủy lợi đập Đăk Ui là đập nhân tạo, được hình thành trên việc tận dụng vùng đất trũng, nơi có các ngọn đồi bao quanh, sử dụng các loại máy xúc, máy ủi, máy đầm, nhân công để nạo vét, đào đất sâu xuống tạo thành hồ chứa nước. Nước được điều tiết bởi dòng chảy tự nhiên từ suối Đăk Ui và các con suối nhỏ chảy vào bằng hình thức kho nước (hồ chứa) theo yêu cầu, nhiệm vụ thiết kế, cung cấp nước cho dân sinh và kinh tế. Phần lớn thân đập được tận dụng bởi những ngọn đồi tự nhiên bao bọc xung quanh các hướng Bắc, Nam và Đông, nơi có các dòng suối chảy vào lòng hồ. Riêng phần thân đập ở hướng Tây là đập đất do Binh đoàn 773, Đoàn 331 và các đơn vị bộ đội thi công. Hình thức dâng nước bằng đập đất, cấp nước vùng hạ lưu bằng hình thức cống lấy nước có cửa van điều tiết, thoát lũ bằng hình thức tràn xả lũ có cửa van.

Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh Công trình thủy lợi đập Đăk Ui. Ảnh: VT

Đập Đăk Ui là công trình thủy lợi đầu tiên được xây dựng trên khu vực cửa ngõ Bắc Tây Nguyên, không chỉ có ý nghĩa về kinh tế mà còn có ý nghĩa về chiến lược quốc phòng ở địa bàn quan trọng, nhằm tạo điều kiện để khai thác tiềm năng vùng đất màu mỡ với hàng ngàn hecta canh tác chưa được khai phá. Đập được xây dựng bằng mồ hôi, công sức của “Bộ đội Cụ Hồ” như một món quà tri ân với những người dân đã hết lòng nuôi giấu, chở che bộ đội và góp phần hồi sinh vùng đất đã bị bom đạn của chiến tranh tàn phá.

Ngày nay, đập Đăk Ui đã trở thành một trong những nhân tố quyết định sự trù phú của vùng đất các xã Đăk Ui, Đăk Ngọk, Đăk Mar nói riêng và huyện Đăk Hà nói chung. Sự phát triển kinh tế - xã hội, thương hiệu cà phê Đăk Hà và những thành tựu phát triển khác của huyện Đăk Hà luôn gắn liền với đập Đăk Ui. Với vị trí và giá trị  to lớn về mặt thủy lợi (trữ lượng nước hàng năm lên tới 29,66 triệu m³, diện tích mặt hồ ứng với mực nước dâng bình thường là 268ha và diện tích tưới thực tế hiện nay là 3.500ha cây trồng các loại, kể cả ao cá) Đập Đăk Ui đã hồi sinh, biến một vùng đất rộng lớn bị bom đạn cày xới trong chiến tranh của huyện Đăk Hà trở thành vùng đất trù phú của lúa nước, cà phê, cao su, góp phần to lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của huyện Đăk Hà.

Gần 30 năm, từ khi huyện Đăk Hà được thành lập (24/3/1994), Công trình thủy lợi Đập Đăk Ui luôn giữ một vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của huyện Đăk Hà. Với những thành tích đạt được trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng bộ và nhân dân xã Đăk Ui và huyện Đăk Hà đã được Đảng và Nhà nước khen tặng nhiều danh hiệu cao quý. Năm 2009, huyện Đăk Hà được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới; năm 2010, Đảng bộ và nhân dân xã Đăk Ui được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhì. Đặc biệt, năm 2014, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Đăk Hà vinh dự đón nhận phần thưởng cao quý của Đảng và Nhà nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất vì đã có thành tích xuất sắc trong việc giữ vững, phát huy danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.                                                   

Văn Tùng