Giữ nghề đan lát truyền thống của người Mơ Nâm

Ở làng Kon Vơng Kia (thị trấn Măng Đen), ông A Vơng (71 tuổi) nổi tiếng với nghề đan lát thủ công. Các sản phẩm do đôi bàn tay khéo léo của ông làm ra đã có mặt ở nhiều địa phương khác trong và ngoài huyện. Trong ngôi nhà nhỏ của ông lúc nào cũng có hàng chục sản phẩm đan lát thủ công được xếp gọn gàng. Nhiều đồ được treo trên giàn bếp, ánh lên màu vàng cánh gián bắt mắt.

Vừa thoăn thoắt quấn nốt mấy vòng tre cho chiếc gùi, ông A Vơng vừa nói: Khách sẽ sắp đến lấy gùi nên tôi phải làm cho kịp. Mấy chục năm làm nghề, quen tay, làm chút là xong thôi. Anh em chúng tôi được cha và ông dạy cho nghề này từ lúc 12 - 13 tuổi. Khi ấy chỉ làm đồ dùng phục vụ cuộc sống gia đình. Trước đây, hầu hết đàn ông trong làng đều biết đan lát nhưng nay thì hiếm lắm. Do đó, tôi duy trì làm nghề để bảo tồn cho thế hệ sau và có thêm thu nhập.

Ông A Vơng cùng các nghệ nhân trong làng Kon Vơng Kia giới thiệu và hướng dẫn bà con đan lát. Ảnh: M.V

Theo ông A Vơng, để có một sản phẩm đan lát thủ công đẹp mắt, bền thì cần chú ý đến khâu xử lý nguyên liệu. Những cây tre, nứa, lồ ô phải đủ độ già nếu không sản phẩm sẽ nhanh hỏng. Nguyên liệu mang về phải được chẻ, phơi thật khô để bảo đảm không bị co rút. Còn dây mây thì để từng sợi dài gác trên bếp khi cần mới lấy xuống. Trước khi đan là công đoạn chẻ nan, chuốt nan, đòi hỏi làm sao cho nan mềm, nhẵn, đều để khi đan sẽ không bị kẽ hở, như vậy, sản phẩm mới chắc, bền, đẹp. Sản phẩm hoàn thành cần xông khói bếp để tránh mối mọt, cong vênh và bền hơn khi sử dụng.

“Để tạo ra một sản phẩm đan lát hoàn chỉnh và có tính thẩm mỹ cao đòi hỏi người làm phải tỷ mỉ, kiên nhẫn và mất khá nhiều thời gian, từ 5 - 7 ngày mới đan xong một cái gùi; còn rổ, rá, nia, lồng gà thì khoảng 2 - 3 ngày. Tùy theo kích cỡ mà giá bán một chiếc gùi dao động từ 150.000 - 300.000 đồng, một chiếc rổ, rá, nia từ 50.000 - 150.000 đồng, một chiếc lồng gà 100.000 đồng. Vào những tháng cao điểm, tôi kiếm được từ đan lát khoảng 1,5 - 2 triệu đồng, tháng ít nhất cũng được 500.000 - 1 triệu đồng”- ông A Vơng chia sẻ.

Bước qua tuổi 70, ông A In (ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành) vẫn đam mê với những chiếc gùi, rổ, nia được làm từ tre, nứa, lồ ô. Khi 11 tuổi ông bắt đầu được cha dạy cách đan những vật dụng đơn giản trong gia đình. Sau khi đan thành thạo, ông bắt đầu đan những chiếc gùi có kích thước lớn và chi tiết hoa văn phức tạp. Thời trai trẻ, cứ đến mùa là ông cùng những thanh niên trong làng rủ nhau lên núi chặt các nguyên liệu về đan lát; giờ tuổi cao, ông phải nhờ con cháu đi lấy giúp.

Những đồ đan lát được các nghệ nhân làng Kon Vơng Kia trưng bày để khách tiện lựa mua. Ảnh: MV

“Trong nghề đan lát truyền thống của người Mơ Nâm, vật dụng được đan phổ biến nhất vẫn là gùi. Hai loại gùi mà người dân trong làng sử dụng nhiều nhất là gùi dùng để đựng lúa, đan kín dày từ trên xuống dưới tránh rơi hạt khi vận chuyển; còn đối với gùi đựng rau, củ, quả thì đan thưa hơn, có khoảng hở ở đoạn giữa gùi”- ông A In cho hay.

Với những chiếc gùi bình thường để sử dụng trong việc đi làm ruộng, rẫy, ông A In chỉ cần mất khoảng 3 ngày là hoàn thành, còn với chiếc gùi có nhiều hoa văn cầu kỳ bán cho khách du lịch thì mất khoảng một tuần. Mỗi tháng, ông làm được khoảng 10 sản phẩm. Làm xong cứ treo lên bếp, ai mua thì bán.Với giá bán hiện tại từ 150.000 -  300.000 đồng/chiếc gùi, ông có thêm một nguồn thu nhập để cải thiện cuộc sống.

Sợ nghề đan lát của dân tộc bị mai một, nhiều năm qua, ông A In cùng các nghệ nhân khác trong làng đã nỗ lực truyền nghề cho thế hệ trẻ. Theo đó, ông thường xuyên tuyên truyền cho những người trẻ về ý nghĩa của nghề, chỉ dạy kỹ thuật cơ bản nghề đan lát, với mong muốn gìn giữ nghề truyền thống. Ba năm nay, cứ vào chiều thứ bảy, chủ nhật hàng tuần, 6 - 7 bạn trẻ trong làng lại đến nhà rông để học đan lát.

Bà Hoàng Tố Nga - Phó trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Kon Plông cho biết: Đối với người Mơ Nâm ở huyện Kon Plông, những sản phẩm đan lát thủ công không chỉ phục vụ nhu cầu mà còn chứa đựng nét văn hóa truyền thống cần được bảo tồn và phát huy. Vì vậy, thời gian qua, huyện đã xây dựng kế hoạch mở lớp đào tạo nghề đan lát cho bà con; phối hợp với các đơn vị chức năng quảng bá sản phẩm đan lát đến đông đảo khách hàng trong và ngoài huyện. Qua đó, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân, bảo tồn, phát huy nghề truyền thống của dân tộc.

Mai Vàng