Bảo tồn, phát huy nghề dệt thổ cẩm của đồng bào DTTS

Trong cộng đồng các DTTS, nghề dệt thổ cẩm được duy trì chủ yếu bởi phụ nữ. Trong đó, thổ cẩm của mỗi dân tộc đều có những phong cách riêng (tơ sợi, màu sắc, hoa văn…) tạo nên sự đa dạng, phong phú trong nghệ thuật dệt thổ cẩm. Những sản phẩm thổ cẩm do phụ nữ DTTS dệt ra không chỉ phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày mà còn gắn liền với nghi lễ, lễ hội truyền thống. Mỗi họa tiết, hoa văn trên thổ cẩm đều mang ý nghĩa riêng, phản ánh phong tục, tập quán và quan niệm thẩm mỹ của người dân bản địa.

Để bảo tồn và phát huy nghề dệt thổ cẩm truyền thống của các DTTS, từ năm 2022 đến nay, tỉnh tổ chức nhiều hoạt động kiểm kê di sản văn hóa nghề dệt thủ công truyền thống của các DTTS; xuất bản sách ảnh về nghề dệt thủ công truyền thống của dân tộc Ba Na và Gia Rai; triển khai thực hiện mô hình trưng bày, giới thiệu sản phẩm trang phục truyền thống; sưu tầm 47 hiện vật về nghề dệt thủ công truyền thống, trang phục truyền thống; hỗ trợ xây dựng thí điểm mô hình bảo tồn, phát triển nguyên liệu phục vụ cho nghề dệt thủ công truyền thống tại làng Pu Tá, xã Măng Ri (huyện Tu Mơ Rông).

Trang phục thổ cẩm truyền thống được bà con các DTTS sử dụng trong các dịp sinh hoạt, lễ hội. Ảnh: H.T

Bên cạnh đó, về công tác truyền dạy nghề dệt cũng được ngành chức năng và chính quyền các địa phương của tỉnh chú trọng thực hiện, như tổ chức các lớp học cho cộng đồng người Xơ Đăng, Ba Na, Gia Rai..., giúp thế hệ trẻ tiếp thu và phát huy nghề truyền thống.

Cơ sở dệt may thổ cẩm Tây Nguyên của chị Y Thoai ở thôn Kon Klor, phường Thắng Lợi (thành phố Kon Tum) là một trong những địa điểm thu hút khách đến tham quan, tìm hiểu và mua sắm các sản phẩm thổ cẩm truyền thống. Với hơn 30 năm gắn bó với nghề, chị Y Thoai không chỉ góp phần vào việc bảo tồn những hoa văn truyền thống mà còn tìm cách cải tiến, tạo ra các sản phẩm thời trang hiện đại như váy đầm, túi xách, phụ kiện thời trang từ thổ cẩm... nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường hiện đại, nâng cao thu nhập người lao động làm việc tại cơ sở.

Chị Y Thoai chia sẻ:“Trước nhịp sống hiện đại, để nghề dệt thổ cẩm thực sự phát triển bền vững, tôi luôn cố gắng tìm cách để tạo ra những sản phẩm thổ cẩm vừa giữ được những nét tinh hoa của thổ cẩm truyền thống, vừa đáp ứng nhu cầu thị trường và cạnh tranh được với sản phẩm thổ cẩm dệt máy công nghiệp. Tại cơ sở của tôi còn mở lớp học dệt cho các em nhỏ, truyền cho các em kỹ năng dệt cơ bản, cách tạo hình hoa văn và làm ra một sản phẩm cụ thể. Qua đó, góp phần từng bước khôi phục, lan tỏa nghề dệt thổ cẩm truyền thống tại địa phương và đào tạo nghề dệt thổ cẩm cho mọi người, nhất là các em nhỏ, nhằm cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống cho người dân địa phương.

 Trong năm 2024, ngành VH,TT&DL tỉnh triển khai khảo sát, tiến tới xây dựng vùng nguyên liệu, thực hiện các mô hình trưng bày, giới thiệu, bán sản phẩm trang phục truyền thống, nghề dệt thủ công truyền thống tại một số địa phương như: Làng du lịch cộng đồng Vi Rơ Ngheo (xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông); thôn Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà); điểm trưng bày, giới thiệu sản phẩm OCOP của huyện Đăk Tô; làng Chờ (xã Ya Ly), làng Bar Gốc (xã Sa Sơn) của huyện Sa Thầy; Phố đêm Đăk Bla và Điểm trưng bày, giới thiệu sản phẩm của Hợp tác xã Du lịch - Nông nghiệp Đăk Rơ Wa (thành phố Kon Tum).

Tổ chức nhiều hoạt động quảng bá, giới thiệu nét đẹp thổ cẩm đến người dân và du khách. Ảnh: HT

Ông A Thôn- Trưởng thôn Vi Rơ Ngheo (xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông) cho biết: Dân tộc Xơ Đăng trước đây có truyền thống dệt thổ cẩm để may trang phục phục vụ nhu cầu mặc trong gia đình. Hiện nay do những tác động của cuộc sống hiện đại và nhiều nguyên nhân khác, nhu cầu của người dân cũng đã thay đổi, nghề dệt thổ cẩm truyền thống theo phương thức thủ công cũng không được duy trì như xưa. Thời gian qua, các cấp chính quyền và ngành chức năng tích cực hỗ trợ, khuyến khích người dân khôi phục, phát triển nghề dệt thổ cẩm tại các thôn làng đồng bào DTTS.

“Riêng trong năm 2024, thôn Vi Rơ Ngheo được hỗ trợ mô hình trưng bày, giới thiệu nghề dệt truyền thống tại nhà rông thôn với 36 hiện vật cổ, quý giá như khung dệt, các dụng cụ liên quan nghề dệt, các bộ trang phục tiêu biểu của người Xơ Đăng. Chúng tôi rất vui mừng vì được sự quan tâm, hỗ trợ của Nhà nước đối với di sản nghề dệt thủ công truyền thống và những di sản có liên quan đến nghề. Đây là cơ hội để bà con được giới thiệu văn hóa của mình đến người dân và du khách; lớp trẻ trong làng cũng thấy tự hào hơn và càng có ý thức để gìn giữ, trao truyền và thực hành di sản thường xuyên, đúng bài bản”- ông A Thôn cho biết thêm.

Trong năm 2025, ngành VH,TT&DL tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động cán bộ, công chức, học sinh, sinh viên người DTTS mặc trang phục truyền thống trong các sự kiện quan trọng. Đồng thời, xây dựng các chương trình giới thiệu, quảng bá nghề dệt thổ cẩm trên các phương tiện truyền thông; thực hiện số hóa hoa văn thổ cẩm để bảo tồn và ứng dụng trong thiết kế hiện đại; sưu tầm, trưng bày hiện vật và tổ chức các chuyên đề về nghề dệt thổ cẩm tại bảo tàng, triển lãm văn hóa trong và ngoài tỉnh.

Hoàng Thanh