Nhớ sao cơm trắng muối mè!

Tôi nhớ ở quê, sau khi thu hoạch lúa Đông Xuân là đến vụ gieo mè. Khi ấy má sẽ chuyển sang gieo hạt mè trên những chân ruộng cao thiếu nước tưới. Thường khi gặt lúa xong, ba sẽ cày lật đất lên phơi nắng. Sau khi có vài cơn mưa rào đầu mùa, những tảng đất khô cứng vì no nắng sẽ bở ra, ba bừa thật kỹ, cho đất tơi xốp, rồi lên thành từng luống để má rải hạt mè giống xuống.

Tôi lẽo đẽo theo sau, thích thú nhìn cảnh má rải hạt mè. Má đi dưới chân từng luống đất, một tay cầm cái chậu nhỏ đựng mè giống, một tay vốc từng nắm hạt vung lên, dưới bàn tay khéo léo của má, hạt mè li ti được rải đều ra trên mặt đất.

Sau khi được gieo, hạt mè giống sẽ nằm trong lòng đất ẩm vài hôm thì bung lớp vỏ, nảy mầm xanh mơn mởn.

Những chân ruộng cao được chuyển sang trồng toàn mè. Ảnh: SC

Những đám mè sinh trưởng và phát triển hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên. Năm nào thời tiết thuận thì có thu, không thuận thì đành chịu mất trắng. Đó cũng là lý do để má chọn cây mè chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vì dù sao chi phí trồng loại cây này cũng ít tốn kém.

So với cây lúa, chăm sóc mè đơn giản hơn rất nhiều, má chỉ rải một lứa phân hóa học; nếu có phân chuồng bón lót rồi thì không cần rải phân hóa học nữa. Đã vậy, chẳng phải lo có sâu hại hay tốn công làm cỏ là bao.

Hạt mè giống gieo xuống vài tháng đã có thu hoạch. Nhớ những buổi chiều trên ruộng mè, nắng còn chang chang, chị em tôi đã xăng xái cùng má đi cắt mè, gánh về sân phơi. Mồ hôi nhễ nhại lẫn với chất dính từ cây mè khó chịu vô cùng, nhưng chúng tôi vẫn nghịch ngợm, hò hét vang cả cánh đồng.

Khi phơi, chị em tôi phải phân công nhau trông chừng để phòng trời mưa dọn mè vào cho nhanh. Vì mùa hè thường có những cơn mưa giông bất chợt, nếu không dọn kịp, nước mưa sẽ cuốn trôi hết hạt mè, cây và lá mè cũng dính nhớp nháp gây khó chịu.

Chỉ cần vài nắng, những trái mè đã bung lớp vỏ, rớt hạt xuống mấy chiếc nong được đan bằng tre. Mấy má con lại thi nhau ôm từng bó mè đập nhẹ xuống, để tách hết hạt mè trong trái ra.

Đôi khi lại thấy nhớ, thấy thèm cơm trắng muối mè, muối đậu. Ảnh: SC

Sau đó, má sàng sảy bỏ hết hạt lép, rồi đem phơi thêm vài nắng nữa cho thật khô trước khi mang ra chợ bán, và không quên cất một ít trong nhà để làm hạt giống, để ép dầu hay chế biến món ăn cho gia đình. Phần để lại cho cả nhà dùng, má cho vào can nhựa rồi đậy nắp thật kín để tránh mối mọt. Lâu lâu, má lại đổ hạt mè từ những can nhựa ra phơi nắng lại. Đơn giản vậy thôi, nhưng để cả năm cũng không bị hư hao gì.

Những ngày mưa hoặc bữa nào nhà không có thức ăn, thì má sẽ làm món muối mè. Chén cơm trắng trộn với muối mè, béo béo, ngọt ngọt, mặn mặn ăn kèm với rau muống hay rau lang luộc mà đưa cơm làm sao.

Bữa sáng của chị em tôi trước khi đi học cũng thường là cơm trắng muối mè. Có lẽ vì hạt mè giàu chất dinh dưỡng nên món muối mè ăn với cơm rất “chắc bụng”.

Để có món muối mè thơm ngon, má lấy một ít hạt mè đựng trong can nhựa ra, rửa sạch, để ráo nước, cho vào cái trả rang bằng đất đặt lên bếp than để rang. Hạt mè nổ lách tách nghe giòn tan thì cho ra cối, trộn thêm ít muối và đường vào giã nhuyễn là thành món muối mè sực nức mùi thơm.

Ở quê, vào vụ hè thu, cũng có nhà có chân ruộng cao sẽ trồng đậu phộng thay vì trồng mè. Trồng đậu phộng thì đòi hỏi công chăm sóc, tưới nước nhiều hơn. Nhà nào có nguyên liệu đậu phộng thì làm món muối đậu phộng, hoặc có khi trộn đậu phộng với mè càng tăng thêm hương vị thơm ngon.

Cơm nắm muối mè, muối đậu là món ăn quen thuộc của những lao động nông thôn khi ngày mùa đến. Sáng ra, vắt cơm nắm với ít muối mè, muối đậu là có thể đi ruộng, đi rẫy cả ngày mà không sợ bị đói.

Muối mè, muối đậu cũng được chế biến để ăn kèm với khoai mì luộc hoặc xôi nóng. Hôm nào nhà nấu khoai mì, má không quên chế biến muối mè, muối đậu. Củ mì nấu chín, vừa bở, vừa bùi, chấm với muối mè hoặc muối đậu với đủ thứ dư vị vừa béo vừa ngọt thêm chút mằn mặn cứ tan nơi đầu lưỡi. Hay như với các món xôi, đặc biệt là xôi bắp, ăn kèm với muối mè, muối đậu tạo cho món ăn thơm, ngon gấp bội phần.

Muối đậu, muối mè bây giờ cũng là món ăn quen thuộc đối với những người ăn kiêng. Nhiều người bảo, ăn cơm muối mè, muối đậu nhiều dinh dưỡng, dễ tiêu, lại nhẹ bụng, nhất là vào buổi tối nên chỉ cần ăn ít thôi, nhưng không sợ ruột đói cồn cào.

Ở nhà bây giờ, má cũng thường rang sẵn mấy hũ hạt mè, hạt đậu phộng đặt ở tủ bếp. Khi nào muốn ăn, má lại giã làm muối mè, muối đậu phộng. Nhiều khi bữa tối của má chỉ là chén cơm trắng trộn với muối mè, muối đậu chấm kèm với rau muống luộc.

Ở thành phố, cuộc sống tất bật, gắn với những bữa ăn hàng quán, đôi khi lại thấy nhớ, thấy thèm cơm trắng muối mè, muối đậu của má da diết.

SÔNG CÔN