Giữ hồn thiêng nơi đại ngàn

Giữ “dòng chảy” văn hóa trong đời sống cộng đồng

Người ta thường nói, muốn hiểu một vùng đất, hãy lắng nghe những câu chuyện được kể bằng chính văn hóa của họ. Huyện Đăk Hà không chỉ là vùng đất của những vườn cà phê bạt ngàn hay những thôn, làng đang ngày càng phát triển, mà còn là nơi hội tụ của nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Với 28 dân tộc cùng chung sống, mảnh đất này là bức tranh đa sắc, nơi cồng chiêng, xoang, đàn t’rưng, đàn klông pút luôn được người dân giữ gìn và phát huy.

Đến làng Kon K’Lốc (xã Đăk Mar, huyện Đăk Hà), chúng tôi gặp nghệ nhân ưu tú Y Khar (dân tộc Xơ Đăng) đang miệt mài truyền dạy điệu xoang, nhịp chiêng cho lớp trẻ. Bà kể, từ thuở nhỏ, bà đã mê mẩn những thanh âm vang vọng trong các nghi lễ của làng. Để rồi lớn lên, bà lại tiếp tục truyền lửa đam mê ấy cho con cháu mình. “Không chỉ là những động tác múa hay âm thanh của cồng chiêng, mà trong đó còn có cả tinh thần, cốt cách và niềm tự hào của dân tộc mình”.

Lớp trẻ kế thừa những giá trị truyền thống của các thế hệ. Ảnh: T.T

Với mong muốn bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa quý báu này, bà đã vận động thành lập Câu lạc bộ Văn hóa dân gian của làng, quy tụ đủ mọi lứa tuổi, từ các cụ già đến những em nhỏ mới lên 9, lên 10. Cuối tuần, trong ngôi nhà sàn nhỏ của bà Y Khar, những âm thanh cồng chiêng lại vang lên, hòa cùng bước chân mềm mại của các thiếu nữ, những động tác dứt khoát của chàng trai, tạo nên một bức tranh văn hóa sống động.

Không chỉ người Xơ Đăng, cộng đồng Ba Na ở huyện Đăk Hà cũng luôn có ý thức gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa của mình. Y Khuyinh – thành viên Câu lạc bộ Văn hóa dân gian làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà) – tự hào khi nói về việc học đàn t’rưng, đàn klông pút và những bài xoang truyền thống của dân tộc Ba Na. “Mỗi lần đứng trước sân khấu, cất lên giai điệu dân ca hay hòa mình vào những điệu xoang, em cảm thấy như được kết nối với cội nguồn” -  Y Khuyinh bộc bạch.

Chính vì vậy, mỗi khi có dịp tham gia các sự kiện giao lưu văn hóa, niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân gian của người Ba Na luôn là động lực để Y Khuyinh tự tin trong mỗi động tác, phong thái thể hiện. Y Khuyinh cho rằng, mỗi nghi lễ là sự kết hợp của nhiều nét đẹp riêng, có ý nghĩa riêng, chính vì vậy, bản thân em và các thành viên trẻ trong Câu lạc bộ luôn học hỏi, tìm tòi để lan tỏa giá trị văn hóa của dân tộc mình.

Văn hóa cồng chiêng – nhịp cầu kết nối

Trải qua bao biến thiên của lịch sử, văn hóa cồng chiêng vẫn luôn là sợi dây vô hình gắn kết cộng đồng. Với người Xơ Đăng, Ba Na, Mường, Thái, Tày, Nùng…, cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ mà còn là linh hồn của mỗi nghi lễ. Những người con từ vùng cao phía Bắc vào đây lập nghiệp cũng mang theo nét văn hóa của dân tộc mình, hòa cùng sắc màu văn hóa Tây Nguyên để tạo nên một bức tranh giao thoa độc đáo.

Tại thôn Thanh Xuân (xã Đăk Ngọk), bà Vi Thị Diệp – thành viên Câu lạc bộ múa sạp vẫn nhớ như in những ngày đầu từ ngoài Bắc vào đây lập nghiệp. Mặc dù khi mới vào cuộc sống còn khó khăn, bà con luôn vất vả mưu sinh, nhưng vẫn dành thời gian để gìn giữ những điệu múa, câu hát truyền thống. “Giờ đây, kinh tế khá hơn, người ta có điều kiện tìm về cội nguồn nhiều hơn. Mỗi nhà đều có trang phục truyền thống, các chị em không chỉ múa sạp mà còn học múa xoang, đánh cồng chiêng, cùng nhau biểu diễn trong các lễ hội do địa phương tổ chức” - bà Diệp vui vẻ kể.

Nét truyền thống giữa các dân tộc giao thoa tạo nên một không gian văn hóa đặc sắc. Ảnh: T.T

Chính sự giao thoa ấy đã giúp cho không gian văn hóa cồng chiêng ở huyện ngày càng phong phú. Không chỉ có những nghệ nhân lớn tuổi, mà thế hệ trẻ cũng luôn có ý thức giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống. Mỗi dịp lễ hội, những chàng trai, cô gái dân tộc Kinh, Tày, Thái… cùng hòa vào vòng xoang, tay nắm tay, chân trần trên nền đất, cảm nhận sự thiêng liêng của từng nhịp chiêng, từng động tác múa.

Chung tay gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa

Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa truyền thống, chính quyền huyện Đăk Hà đã triển khai nhiều hoạt động thiết thực để gìn giữ bản sắc văn hóa của các dân tộc.

Theo bà Phạm Thị Thương – Phó Chủ tịch UBND huyện, hiện nay, toàn huyện có 58 nhà rông truyền thống, 96 bộ cồng chiêng, cùng hàng trăm đội cồng chiêng – xoang ở các thôn, làng. Đặc biệt, 46/47 thôn đồng bào DTTS đều có đội cồng chiêng thanh thiếu nhi. Đây là một tín hiệu tích cực, cho thấy sự tiếp nối của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống. Huyện có 19 nghệ nhân dân gian được Chủ tịch nước công nhận danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Thiết chế văn hóa từ huyện đến cơ sở được đầu tư xây dựng, cơ bản đáp ứng nhu cầu của nhân dân. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” phát triển sâu rộng, đến nay, có 83 thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa, chiếm 98,8%; tỷ lệ gia đình văn hóa chiếm 77,4%.

Đội múa sạp Thái xã Đăk Hring. Ảnh: T.T

Không chỉ trong cộng đồng, nhiều trường học cũng đưa cồng chiêng, xoang vào chương trình ngoại khóa. Học sinh không chỉ học múa, đánh chiêng mà còn được tìm hiểu về ý nghĩa của từng nghi lễ. Điều này giúp các em thêm yêu văn hóa của dân tộc mình, đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm trong việc gìn giữ bản sắc truyền thống.

Nhờ những nỗ lực ấy, không gian văn hóa cồng chiêng ở huyện không chỉ được bảo tồn mà còn ngày càng lan tỏa mạnh mẽ. Những lễ hội không chỉ thu hút người dân địa phương mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn với du khách gần xa.

Bà Phạm Thị Thương cho biết: Trong thời gian tới, cùng với phát triển kinh tế, huyện tiếp tục quan tâm, chăm lo xây dựng và phát triển trên các lĩnh vực văn hoá-xã hội nhằm nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân, đặc biệt đối với các thôn làng DTTS trên địa bàn huyện. Các di sản văn hóa của các DTTS phải luôn được chú trọng bảo tồn và phát huy một cách thiết thực nhất.

Và mỗi khi tiếng chiêng ngân vang, người dân với sắc màu thổ cẩm, tay trong tay hòa mình vào những điệu múa, những lời ca. Đó không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của một vùng đất giàu truyền thống.

Thời điểm này, đồng bào các DTTS ở huyện Đăk Hà lại rộn ràng trong sắc màu thổ cẩm và những vòng xoang. Nhìn những đứa trẻ hăng say tập luyện cồng chiêng, xoang, những cụ già nở nụ cười mãn nguyện bên những bộ chiêng quý, mới thấy rằng, dù thời gian có trôi đi, thì cồng chiêng, xoang vẫn luôn là “linh hồn”, nuôi dưỡng tinh thần cho một vùng đất giàu truyền thống văn hóa.

Tất Thành