A Thu - Người gìn giữ hồn cốt văn hóa Xơ Đăng

Vốn đam mê và có năng khiếu từ nhỏ, A Thu đã sớm tiếp xúc với tiếng cồng, tiếng chiêng vang vọng khắp làng. Được sự hướng dẫn của các bậc tiền bối, ông không chỉ học cách đánh cồng chiêng mà còn giỏi kỹ thuật chỉnh âm, đảm bảo mỗi bộ cồng chiêng đều ngân vang đúng âm điệu truyền thống của dân tộc Xơ Đăng. Ngoài ra, ông còn là một nghệ nhân tài hoa trong việc chế tác nhạc cụ truyền thống từ tre nứa như klong put, ting ning. Những nhạc cụ do ông chế tác không chỉ có giá trị âm nhạc mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa của dân tộc.

Khi còn nhỏ, từ các lễ hội truyền thống của làng, được nghe những tiếng cồng, tiếng chiêng vang vọng đã làm ông A Thu say mê từ lúc nào không hay. Lớn lên bên cạnh những núi đồi trùng điệp, bên những dòng suối thơ mộng với nhiều thảm thực vật, đặc biệt là những loại họ tre như nứa, lồ ô cũng đã giúp ông nuôi dưỡng niềm đam mê, có điều kiện học chế tác những nhạc cụ truyền thống độc đáo của người Xơ Đăng.

Nghệ nhân A Thu trình diễn nhạc cụ Klong Put. Ảnh: H.T

Nghệ nhân A Thu chia sẻ: Cồng chiêng gắn với đời sống văn hóa vật chất và tinh thần của người Xơ Đăng, nên từ nhỏ tôi rất thích thú, tò mò, nghiên cứu và được truyền thụ từ ông, bác, chú của mình. Tôi được học cách đánh cồng chiêng, rồi đến việc chỉnh chiêng sao cho âm thanh không bị lệch, đúng với giai điệu nhạc cổ truyền như bài hát: Mừng lúa mới, giã gạo đêm trăng, hát ting ting.

Với mong muốn bảo tồn và phát triển văn hóa của dân tộc, nghệ nhân ưu tú A Thu đã tổ chức nhiều lớp truyền dạy cồng chiêng, nhạc cụ truyền thống cho thanh thiếu niên trong thôn và các địa phương lân cận. Ông kiên trì hướng dẫn từ cách cầm chiêng, gõ nhịp đến việc phối hợp giữa các nhạc cụ, nhạc công để tạo nên một bản hòa âm hoàn chỉnh.

Trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến năm 2024, từ khi được công nhận là Nghệ nhân ưu tú, với kỹ năng, kinh nghiệm và nhiệt huyết được trau dồi qua nhiều năm, ông A Thu đã lao động, cống hiến hết mình, mang lại những thành quả đáng khích lệ trong công tác bảo tồn, phát huy di sản không gian văn hóa cồng chiêng của huyện Đăk Tô nói riêng và của tỉnh Kon Tum nói chung.

Nghệ nhân A Thu luôn tâm huyết với công tác đào tạo trẻ. Ảnh: HT

Trong khoảng thời gian này, ông A Thu trực tiếp truyền dạy đánh cồng chiêng khoảng 25 lớp cho gần 300 học trò các trường học và cộng đồng thuộc các huyện Đăk Tô, Sa Thầy, Đăk Glei, Tu Mơ Rông. Đồng thời truyền dạy cho 8 nghệ nhân trong huyện về cách chỉnh và thẩm âm cồng chiêng.

Nghệ nhân ưu tú A Thu cũng đã đưa đội nghệ nhân của thôn tham gia 14 lần hội diễn, hội thi, liên hoan cồng chiêng của người Xơ Đăng trong và ngoài tỉnh để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người xem.

Tại thôn Đăk Rô Gia, ông đã xây dựng một đội cồng chiêng xoang với 30 thành viên, thường xuyên tham gia các sự kiện văn hóa lớn trong và ngoài tỉnh, thường xuyên đạt giải cao. Bên cạnh đó, nghệ nhân A Thu đã truyền dạy nhiều lớp thế hệ học trò giỏi tiêu biểu kế cận sự nghiệp bảo tồn, phát huy di sản văn hóa truyền thống, lan tỏa tình yêu văn hóa truyền thống cho nhiều thế hệ thanh thiếu nhi trên địa bàn tỉnh. Tổ chức nhiều lớp cồng chiêng cho các thôn trong xã Đăk Trăm, Trường Phổ thông dân tộc nội trú của huyện Đăk Tô và các xã Đăk Tơ Kan, Đăk Rơ Ông thuộc huyện Tu Mơ Rông. Trong đó, học trò của ông gồm nhiều lứa tuổi và thành phần, từ thanh thiếu nhi đến người lớn, người già trong làng.

Không chỉ đóng vai trò là một nghệ nhân biểu diễn, nghệ nhân A Thu còn là thành viên hội đồng thẩm định nghệ thuật tại nhiều liên hoan cồng chiêng của tỉnh. Trong đó, ông đã tham gia ban giám khảo Hội thi cồng chiêng, xoang các dân tộc thiểu số lần thứ I, II ở huyện Đăk Tô; tham gia thành viên Hội đồng thẩm định nghệ thuật tại Liên hoan cồng chiêng các DTTS tỉnh Kon Tum lần thứ II… Với kinh nghiệm dày dặn, ông giúp đánh giá, chỉnh sửa và định hướng phát triển nghệ thuật cồng chiêng một cách bài bản, khoa học.

Theo nghệ nhân A Thu, điều kỳ diệu và thu hút của bản nhạc cồng chiêng chính là sự tập trung, sự hào hứng, đồng đều khi cùng diễn tấu. Nghệ thuật cồng chiêng không chỉ đa dạng, phong phú về mặt tiết tấu mà còn ở giai điệu, hòa âm và nghệ thuật trình diễn kết hợp với múa dân gian. Để tham gia diễn tấu một bài cồng chiêng hoàn chỉnh cần có trình độ và kỹ năng nhất định.

Nghệ nhân ưu tú A Thu (giữa) chỉ dạy học trò cách biểu diễn trên sân khấu. Ảnh: H.T

“Mỗi bài chiêng đều có nhiều bè, trong đó, mỗi cá nhân, người đánh sẽ dùng một cái chiêng; bài chiêng có bao nhiêu chiêng thì có bấy nhiêu người đánh. Mỗi thành viên tham gia vào dàn chiêng giữ một vị trí cao độ và tiết tấu khác nhau. Do vậy, người đánh cần ghi nhớ các tiết tấu và nắm rất chắc thời khắc gõ chiêng của mình sao cho đúng tiết tấu, đúng giai điệu, đúng âm sắc và kết hợp với nhau hài hòa. Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hai tay là điều quan trọng để tạo ra một âm chiêng hoàn chỉnh”- nghệ nhân A Thu chia sẻ.

Ông A Ngực- Bí thư chi bộ, Trưởng thôn  Đăk Rô Gia (xã Đăk Trăm, huyện Đăk Tô) cho biết: Ông A Thu là một nghệ nhân tuyệt vời của làng chúng tôi. Ông là người đánh cồng chiêng, chỉnh âm cồng chiêng giỏi nhất làng, ông cũng là người biết chế tác các loại nhạc cụ tre nứa truyền thống của dân tộc Xơ Đăng chúng tôi như ting ning, klong pút. Nghệ nhân A Thu là người hiền lành, chăm chỉ, đam mê với văn hóa truyền thống. Nhờ có A Thu mà đội cồng chiêng làng Đăk Rô Gia luôn là đội vững mạnh, hoạt động sôi nổi. Ông là một người gương mẫu, có đạo đức tốt, đóng góp nhiều cho thôn làng.

Với những cống hiến to lớn, ông A Thu không chỉ được công nhận là Nghệ nhân ưu tú, mà còn đang được đề xuất xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” trong lĩnh vực trình diễn dân gian (đánh cồng chiêng, chỉnh âm cồng chiêng và chế tác các loại nhạc cụ truyền thống của người Xơ Đăng). Đây chính là phần thưởng xứng đáng cho người đã dành cả cuộc đời gìn giữ những giá trị truyền thống của dân tộc.

Nhờ tâm huyết của những nghệ nhân như A Thu, những giai điệu truyền thống sẽ mãi ngân vang, kết nối thế hệ hôm nay với những giá trị văn hóa truyền thống thiêng liêng của dân tộc Xơ Đăng.

Hoàng Thanh