Thời gian gần đây, thác Y Hai trở thành điểm đến quen thuộc của không ít người dân xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông bởi không khí trong lành, lại mang ý nghĩa tâm linh.
Dưới bóng mát của cây vú sữa già cỗi trước sân nhà, A Khis, chàng trai trẻ người Rơ Ngao (Ba Na) có tài năng về âm nhạc say mê truyền dạy lại cách chơi các nhạc cụ dân tộc cho trẻ em trong làng. Âm thanh từ cồng chiêng, k’lông pút và đàn đá vang lên khiến bọn trẻ thích thú, chúng chăm chú vừa nghe vừa hỏi A Khis rất nhiều điều về những nhạc cụ. A Khis giải thích rồi cười đáp lại. Khung cảnh buổi học cứ thế diễn ra rộn rã, cho đến lúc ánh nắng hoàng hôn tắt dần.
Chiều tà, ánh mặt trời nhuốm hồng làng Kon K’tu, xã Đăk Rơ Wa (thành phố Kon Tum). Bà con đồng bào Ba Na từ ruộng rẫy trở về nhà. Giữa sắc trời chiều, người người qua lại khu nhà rông ở làng Kon K’tu mới được “khoác áo” mới, tôi thấy khuôn mặt ai nấy cũng tươi vui và vùng quê yên bình này đẹp như một bức tranh thủy mặc.
Ngồi bên trong nhà sàn, dưới ánh mặt trời hắt qua ô cửa nhỏ, bà Y Yin (69 tuổi) cặm cụi dệt cho xong tấm thổ cẩm để kịp gửi khách du lịch ở nơi xa đặt mua. Ở làng, bà nổi tiếng là người dệt thổ cẩm giỏi với những họa tiết, hoa văn truyền thống của người Ba Na thật đẹp đẽ. Dưới bàn tay khéo léo của mình, bà đã “kể” bao câu chuyện về cuộc sống thường nhật của dân làng lên thổ cẩm mà ai một lần nhìn thấy cũng mê mẩn.
“Păi bôm pơ kam tung pló” hay còn gọi là bánh củ mì, là một trong những món ăn truyền thống, không thể thiếu trong các lễ hội của người Xơ Teng - một nhánh của dân tộc Xơ Đăng ở 2 huyện Đăk Tô và Tu Mơ Rông.
Đến làng Chốt (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy), hỏi về nghệ nhân A Wich (79 tuổi) gần như ai cũng biết. Bởi ông không chỉ là nghệ nhân đa tài mà còn luôn tâm huyết sưu tầm, gìn giữ văn hóa, nghề truyền thống của dân tộc Gia Rai.
Nghệ nhân A Kyunh (44 tuổi) là đội trưởng đội chiêng nam ở thôn Kon Tơ Neh (xã Đăk Tờ Re, huyện Kon Rẫy). Nhiều năm qua, ông vẫn luôn giữ niềm đam mê, nhiệt huyết với bản sắc văn hóa dân tộc. Ông là người “giữ lửa” từng ngày cho văn hóa cồng chiêng nơi đây.
Không chỉ truyền dạy múa xoang, thạo các nghề truyền thống, bà Y Der (người Tơ Đra - một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) làng Kon Stiêu, xã Ngọc Réo, huyện Đăk Hà còn giỏi cồng chiêng, chơi đàn k’long pút… Nghe bà Y Der chơi đàn k’long pút, những âm thanh phát ra từ những ống nứa lúc dìu dặt như tiếng nước suối chảy róc rách, lúc như làn gió đuổi nhau trên sườn đồi, lúc rì rào như tiếng nói của rừng sâu.
Dù đã gần 80 tuổi, nhưng nghệ nhân Y Beo (sinh năm 1945, làng Kon Klor, phường Thắng Lợi, thành phố Kon Tum) vẫn nhớ như in các làn điệu dân ca truyền thống của người Ba Na. Bà đã được tặng nhiều bằng khen, giấy khen về các hoạt động trong việc gìn giữ làn điệu dân ca, dệt thổ cẩm, đặc biệt, năm 2008, bà được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Dù đã cao tuổi, đôi mắt không còn nhìn thấy rõ nhưng mỗi lần nhắc đến âm nhạc truyền thống, gương mặt nghệ nhân A Níu (63 tuổi, dân tộc Gia Rai) như sáng bừng lên. Ông là một trong số ít nghệ nhân ưu tú làng Kleng, thị trấn Sa Thầy đã có nhiều thành tích xuất sắc trong công tác truyền dạy văn hóa dân gian.
Từ lâu, tôi từng nghe tiếng đội đua thuyền làng Lung Leng, xã Sa Bình (huyện Sa Thầy), nhưng không rõ ai là người có công đưa đội đua thuyền của làng thường giành giải Nhất trong Hội đua thuyền hàng năm do tỉnh tổ chức. Khi nghe tôi tìm hiểu, Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Minh Thuận liền nói ngay: Đi gặp A Lưới - tay đua cự phách và huấn luyện viên nổi tiếng của đội đua thuyền độc mộc làng Lung Leng.
Đối với nghệ nhân Y Thun (69 tuổi) ở làng Đăk Rơ Chót (xã Đăk La, huyện Đăk Hà), cồng chiêng và các giá trị văn hóa của dân tộc Ba Na đã ăn sâu vào tiềm thức, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu. Dù đã cao tuổi nhưng nữ nghệ nhân Y Thun vẫn dành nhiều thời gian để tập chiêng, dệt thổ cẩm, xem đó là niềm vui hàng ngày.
Chuyến tác nghiệp tìm hiểu bánh tro của người Nùng ở thôn Đăk Xuân, xã Đăk Ngọk (huyện Đăk Hà) cho tôi một trải nghiệm thú vị về món bánh tro của người dân nơi đây. Bánh tro tuy dân dã, nhưng có hương thơm đặc trưng riêng, khó quên.
Thác Trô thuộc địa bàn thôn 1 (làng Kon Đó – Kon Đôi), xã Đăk Kôi, huyện Kon Rẫy. Theo cách gọi của người Xơ Đăng, “côi” có nghĩa là thác nước, còn “Trô” là chỉ tên riêng. Thác có vẻ đẹp hoang sơ, kỳ vĩ và gần như còn ít người biết đến. Có người ví thác Trô như một “nàng công chúa ngủ quên”, bởi nó cuốn hút bất kỳ ai từng đặt chân đến đây.
Sau gần 4 năm chờ đợi, vào đầu tháng 8/2021, người Ba Na ở làng Kon Tum Kơ Nâm (phường Thống Nhất, thành phố Kon Tum) hân hoan vui mừng khi nhà rông mới của làng được xây dựng xong và đưa vào sử dụng phục vụ sinh hoạt văn hóa tinh thần của bà con dân làng.
Ngồi trong căn chòi rẫy của ông A Tam ở làng Mới, xã Mường Hoong, huyện Đăk Glei, tâm hồn tôi như bay bổng theo những giai điệu bổng trầm của đàn nước. Bao năm qua, nhờ tiếng đàn nước, ông Tam vừa có thêm niềm vui, vừa xua đuổi được thú dữ và chim muông phá hoại mùa màng.
Trong tiết trời se lạnh của những ngày cuối thu, chúng tôi có dịp về thăm làng Chốt (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy). Tách biệt với sự ồn ào, náo nhiệt nơi phố thị, ngôi làng mang một vẻ bình yên, êm ả đến lạ với những ngôi nhà sàn cổ độc đáo của bà con dân tộc Gia Rai nơi đây.
Được anh bạn mời dự lễ hội Lúa non ở thôn Tê Pen, xã Đăk Trăm (huyện Đăk Tô), tôi như “mở cờ trong bụng”. Cùng anh tham dự lễ hội Lúa non, giúp cho tôi có thêm những trải nghiệm, hiểu thêm về phong tục, tập quán hay của người Xơ Đăng ở địa phương.
Đến làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà), không khó để hỏi thăm đường đến nhà nghệ nhân A Yăo (60 tuổi). Ông là người có khả năng chơi và sáng chế được nhiều loại nhạc cụ dân tộc. Đặc biệt, ông còn nổi tiếng là một người đan lát giỏi và tâm huyết với việc truyền nghề cho thế hệ trẻ.
Một buổi trưa nắng nóng cuối tuần, chúng tôi tìm đến điểm du lịch cộng đồng được nhiều người nhắc đến là suối Đăk Lôi (thôn Kon Jong, xã Ngọc Réo, huyện Đăk Hà). Từ thành phố Kon Tum, chỉ khoảng 20 phút di chuyển bằng xe máy trên con đường bê tông phẳng lì, hai bên rợp bóng cây cao su xanh mướt, chúng tôi đã đến và được khám phá trọn vẹn vẻ đẹp nguyên sơ nơi đây.