Thác Trô thuộc địa bàn thôn 1 (làng Kon Đó – Kon Đôi), xã Đăk Kôi, huyện Kon Rẫy. Theo cách gọi của người Xơ Đăng, “côi” có nghĩa là thác nước, còn “Trô” là chỉ tên riêng. Thác có vẻ đẹp hoang sơ, kỳ vĩ và gần như còn ít người biết đến. Có người ví thác Trô như một “nàng công chúa ngủ quên”, bởi nó cuốn hút bất kỳ ai từng đặt chân đến đây.
Sau gần 4 năm chờ đợi, vào đầu tháng 8/2021, người Ba Na ở làng Kon Tum Kơ Nâm (phường Thống Nhất, thành phố Kon Tum) hân hoan vui mừng khi nhà rông mới của làng được xây dựng xong và đưa vào sử dụng phục vụ sinh hoạt văn hóa tinh thần của bà con dân làng.
Ngồi trong căn chòi rẫy của ông A Tam ở làng Mới, xã Mường Hoong, huyện Đăk Glei, tâm hồn tôi như bay bổng theo những giai điệu bổng trầm của đàn nước. Bao năm qua, nhờ tiếng đàn nước, ông Tam vừa có thêm niềm vui, vừa xua đuổi được thú dữ và chim muông phá hoại mùa màng.
Trong tiết trời se lạnh của những ngày cuối thu, chúng tôi có dịp về thăm làng Chốt (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy). Tách biệt với sự ồn ào, náo nhiệt nơi phố thị, ngôi làng mang một vẻ bình yên, êm ả đến lạ với những ngôi nhà sàn cổ độc đáo của bà con dân tộc Gia Rai nơi đây.
Được anh bạn mời dự lễ hội Lúa non ở thôn Tê Pen, xã Đăk Trăm (huyện Đăk Tô), tôi như “mở cờ trong bụng”. Cùng anh tham dự lễ hội Lúa non, giúp cho tôi có thêm những trải nghiệm, hiểu thêm về phong tục, tập quán hay của người Xơ Đăng ở địa phương.
Đến làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà), không khó để hỏi thăm đường đến nhà nghệ nhân A Yăo (60 tuổi). Ông là người có khả năng chơi và sáng chế được nhiều loại nhạc cụ dân tộc. Đặc biệt, ông còn nổi tiếng là một người đan lát giỏi và tâm huyết với việc truyền nghề cho thế hệ trẻ.
“Cồng chiêng là hồn làng, là văn hóa của người Tơ Đra (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) nói riêng và cũng như của nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên nói chung. Giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng là giữ hồn làng, giữ nền tảng văn hóa cho đời sau” – nghệ nhân A Nian giãi bày.
Về làng Chốt (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy), chúng tôi có dịp đến thăm gia đình vợ chồng nghệ nhân A Duih (58 tuổi) và Y Pyir (57 tuổi), dân tộc Gia Rai, nổi tiếng với niềm say mê đan gùi, dệt thổ cẩm và nhạc cụ dân tộc. Với ông A Duih và bà Y Pyir, niềm đam mê và lòng yêu nghề truyền thống đã giúp họ luôn giữ lửa và gìn giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình.
“Cà xạt” hay “xẻng” là cách gọi của người Giẻ Triêng ở xã Đăk Plô để chỉ một vật dụng tạo nên hệ thống âm thanh từ sức nước. Đối với bà con nơi đây, vật dụng này rất đỗi thân thuộc và được sử dụng để xua đuổi các loài chim, chuột, khỉ… không đến phá hoại cây lúa.
Làng Kon Brăp Ju chiều cuối tuần mưa rơi rả rích. Trong căn nhà sàn phía sau nhà rông của làng, nghệ nhân ưu tú A Hliek (47 tuổi), đội trưởng đội cồng chiêng của làng đem bộ cồng chiêng cổ ra lau thật sạch rồi ngồi ngắm nhìn. Từ khi có dịch bệnh Covid-19, thỉnh thoảng ông mới đánh bộ cồng chiêng của làng. Ông nhớ tiếng cồng chiêng ngân vang trong những lễ hội của làng, nhớ cả lớp truyền dạy cồng chiêng cho lũ trẻ. Ông mong dịch bệnh mau qua để cuộc sống trở lại bình thường, để tiếng cồng, tiếng chiêng tiếp tục ngân vang.
Chính hạt cơm nếp dẻo dẻo, hương thơm nhẹ mùi sữa quyện với vị cay nồng từ muối chấm đặc trưng của người Thái buộc tôi phải tìm đến nhà anh Lương Văn Nghiệp (thôn 1, xã Ia Dom, huyện Ia H’Drai) để thưởng thức lại món xôi nếp dẻo thơm.
Trong một lần đến thôn Đăk Răng (xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi), chúng tôi có dịp gặp nghệ nhân Y Ấp (52 tuổi), nữ nghệ nhân nổi tiếng của làng nắm giữ nhiều kỹ thuật và bí quyết dệt, tạo hoa văn độc đáo trên trang phục thổ cẩm truyền thống của dân tộc Giẻ Triêng.
Mồ côi từ nhỏ, chính nghề đan lát là “phao cứu sinh” của ông A Up, làng Kon Trang Long Loi, thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà. Cũng bởi thế, dù nhịp sống thay đổi, không mấy ai mặn mà với cây tre, sợi lạt, già A Up vẫn một mực giữ nghề.
Mang trong mình niềm đam mê mãnh liệt với nhiếp ảnh, sức lực và tâm trí anh Nguyễn Ban (phường Duy Tân, thành phố Kon Tum) dành phần lớn cho những chuyến rong ruổi khắp các nẻo đường. Và sau mỗi chuyến đi ấy, anh lại “kể” về đất và người Kon Tum hiền hòa mà phóng khoáng, mộc mạc mà đẹp đẽ qua mỗi bức ảnh.
Sinh ra và lớn lên trong gia đình dân tộc Rơ Ngao (một nhánh của dân tộc Ba Na) có truyền thống lâu đời trong việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân gian ở làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà), nên ngay từ nhỏ, anh A Thuê (sinh năm 1991) đã biết hát cũng như biểu diễn các loại nhạc cụ của dân tộc. Giờ đây, anh đang tiếp nối truyền thống của gia đình gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc.
Mỗi lần đến khu tái định cư Tu Thó (xã Tê Xăng, huyện Tu Mơ Rông), tôi đều mang một cảm xúc mới. Lần đầu là niềm hân hoan khi cùng dân làng đón Tết nơi ở mới (2021), lần tiếp theo là được “thở phào” khi Tu Thó vẫn bình yên sau trận bão Noru (2022), còn lần này là sự hào hứng, bất ngờ khi chứng kiến bà con Tu Thó liên kết làm du lịch.