Nằm trong quần thể Di tích lịch sử cấp tỉnh, Điểm cao 995 – Chư Tan Kra (xã Ya Xiêr, huyện Sa Thầy), ngôi nhà có kiến trúc giống nhà sàn của đồng bào dân tộc Gia Rai hiện là nơi trưng bày các kỷ vật, tư liệu hình ảnh của quân và dân ta trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước trên mảnh đất Sa Thầy. Những kỷ vật, tư liệu hình ảnh ấy là bằng chứng có giá trị lịch sử vô cùng to lớn về quá trình chiến đấu, hy sinh xương máu của bao thế hệ cách mạng đấu tranh giành độc lập, thống nhất cho Tổ quốc.
Từ năm 2019 đến nay, UBND huyện Sa Thầy phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch triển khai Đề án “Làng truyền thống của các DTTS trên địa bàn tỉnh”, trong đó chọn làng Bar Gốc, xã Sa Sơn làm thí điểm.
Từ khi di cư ở vùng đất Quảng Ngãi lên Kon Tum sinh sống cho đến nay, người Hrê ở làng Vi Ô Lăk (xã Pờ Ê, huyện Kon Plông) vẫn gìn giữ nghề đan lát truyền thống của dân tộc. Đến nay, mặc dù xã hội phát triển, đời sống người dân cũng được nâng cao nhưng hầu hết hộ gia đình Hrê trong làng Vi Ô Lăk vẫn sử dụng các vật dụng được làm từ đan lát như giỏ, gùi, rổ, nia hay chiếu trong đời sống, sinh hoạt và lao động sản xuất. Đây cũng là cách để người dân gìn giữ nghề truyền thống.
Xã Đăk Nên được mệnh danh là xứ sở của cây cau tại huyện Kon Plông. Ở đây, cây cau phát triển tươi tốt, trải từ vườn nhà ra đồi núi và nhìn đâu cũng thấy cau. Việc ăn trầu cau trở thành tập quán và là một nét đẹp trong văn hóa của người Ca Dong.
Dù năm nay đã 75 tuổi nhưng hàng ngày, nghệ nhân A Lim ở làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà) vẫn duy trì việc đan lát như một niềm đam mê đã ăn vào máu của ông. Việc làm của ông không chỉ để có thêm thu nhập đỡ đần con cháu mà trên hết, ông muốn lưu giữ nghề đan lát và bảo tồn văn hóa truyền thống của người Ba Na.
Không như một số DTTS làm men chỉ đơn giản từ một vài loại lá rừng, men rượu cần của người Brâu là sự kết hợp hài hòa trên mười loại cây với các bộ phận thân, lá, rễ, củ khác nhau; cho ra thứ nước cốt thơm cay, nồng đượm.
28 năm định cư ở vùng đất mới, vượt qua bao khó khăn, trắc trở, giờ đây cuộc sống của các hộ người Mường ở thôn Thung Nai, xã Đăk Xú, huyện Ngọc Hồi đã ấm no. Cùng với việc phát triển kinh tế gia đình, bà con còn lưu giữ những nét văn hóa đặc trưng, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa đa dạng và phong phú ở xã biên giới Đăk Xú.
Nghệ nhân A Phưk (làng Kon Klor, phường Thắng Lợi, thành phố Kon Tum) từ lâu được nhiều người biết đến như là “nhạc trưởng” dẫn dắt, hướng dẫn dân làng trong việc xây dựng, tu sửa nhà rông truyền thống của người Ba Na ở thành phố Kon Tum. Không những vậy, ông còn luôn trăn trở và tận tình truyền nghề làm nhà rông cho lớp trẻ với mong muốn gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc của đồng bào dân tộc Ba Na.
Trẻ mới sinh cũng… góp tiền mua cồng chiêng; bầu người uy tín giữ cồng chiêng và không được tùy tiện đánh cồng chiêng, là câu chuyện thú vị chúng tôi được nghe trong một chiều về làng Plei Lay, xã Ia Chim (thành phố Kon Tum). Cũng trong câu chuyện ấy, tôi hiểu được văn hóa cồng chiêng, những phong tục của người Gia Rai nơi đây từ bao đời đến nay vẫn nguyên vẹn, không bị mai một, pha tạp.
Người Mơ Nâm (Xơ Đăng) ở làng Kon Du, xã Măng Cành (huyện Kon Plông) tạc tượng gỗ dân gian không chỉ gắn liền với các lễ hội mà còn là cách để những người đang sống tưởng nhớ lại những kỷ niệm, hình ảnh gắn liền người đã mất trong làng. Những pho tượng gỗ như sợi dây kết nối, gửi gắm tình cảm của thế hệ con cháu với tổ tiên, giúp họ gìn giữ lối sống sinh hoạt, lao động, sản xuất truyền thống của dân tộc. Hiện nay, ở làng Kon Du, không chỉ đàn ông mà một số phụ nữ cũng biết tạc tượng gỗ.
Cùng được làm từ vật liệu (gỗ, tranh, tre, mây…) có trong tự nhiên như nhà rông của các DTTS khác, nhưng nơi giữ hồn làng của người Giẻ Triêng lại mang nét độc đáo riêng nhờ lối kiến trúc và tâm linh liên quan đến con trâu.
Dù tuổi đã cao và đôi tay không còn linh hoạt, dẻo dai như lúc trẻ, nhưng nghệ nhân Y Hướt (sinh năm 1948) ở làng Kon Trang Long Loi (thị trấn Đăk Hà, huyện Đăk Hà) vẫn duy trì dệt thổ cẩm như một niềm đam mê với mong muốn góp phần gìn giữ và bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống của người Ba Na.
Chọn cho mình một lối đi riêng trong nghề nhiếp ảnh, mỗi bức ảnh của Nguyễn Ngọc Thái (nghệ danh Thái Ba Na, sinh 1990) là một câu chuyện, một cuộc đời được anh kể lại bằng ngôn ngữ của hình ảnh. Hiện anh đang ấp ủ thực hiện một bộ ảnh về 54 dân tộc anh em để kể một câu chuyện về văn hóa, về con người, dân tộc Việt Nam.
Hàng ngày, ngoài những lúc trông cháu, vợ chồng ông A Hùng (57 tuổi) và bà Y Mưk (58 tuổi) ở làng du lịch cộng đồng Kon K’tu (xã Đăk Rơ Wa, thành phố Kon Tum) tranh thủ đan lát và dệt thổ cẩm. Không chỉ vậy, ông bà còn tích cực truyền dạy nghề cho các con mình để có sản phẩm bán cho du khách, tăng thêm thu nhập và góp phần gìn giữ nghề truyền thống mà cha ông để lại.
Khi máy xay xát có mặt khắp làng, những tưởng tiếng chày chỉ còn trong câu chuyện xưa cũ của ông bà kể lại. Nhưng không, ở làng Kon Jơ Dreh, xã Đăk Blà (thành phố Kon Tum), tiếng nổ ồn ào của những cỗ máy xay xát không thay thế được tiếng chày giã gạo. Trong nhịp sống hối hả, vội vã, nhà nhà vẫn giữ việc giã gạo hàng ngày như một phần tất yếu của cuộc sống, vừa để bữa cơm thêm ngon, vừa lưu lại nét đẹp văn hóa của người Ba Na tự bao đời.
Từ khi còn nhỏ, anh Lê Huy Vũ (52 tuổi, trú tại phường Thống Nhất, thành phố Kon Tum) thường xuyên xuống làng Kon H’ra Chót, ngôi làng nằm bên dòng sông Đăk Bla, cách nhà khoảng vài trăm mét để vui chơi cùng bạn học cùng lớp là người Ba Na. Hơn 50 năm gắn bó với làng Kon H’ra Chót, anh Vũ như người con của làng. Anh am hiểu văn hóa và nói tiếng Ba Na rất giỏi. Anh cũng là thành viên quan trọng trong đội cồng chiêng của làng.
Chúng tôi về làng Kon Vơng Kia (thị trấn Măng Đen, huyện Kon Plông) giữa tiếng cồng chiêng ngân vang. Cồng chiêng gắn bó với người dân nơi đây như máu thịt và được xem là báu vật của làng.
Khi những hạt lúa vàng ươm đã được chất đầy trong mỗi góc nhà sàn, ánh nắng cũng dần dịu trong cái se lạnh đầu đông cũng là thời điểm đồng bào Xơ Đăng ở xã Đăk Trăm, huyện Đăk Tô ăn Tết lúa mới truyền thống.
Tết đến gần, những vườn trồng hoa cúc trên địa bàn phường Nguyễn Trãi, thành phố Kon Tum, trở nên nhộn nhịp với hàng chục cửu vạn cùng thương lái ra vào. Năm nay, mưa thuận gió hòa, những cây hoa cúc nở đúng dịp Tết, giá cả cũng ổn định, do vậy các nhà vườn trồng hoa ở đây đều vui mừng vì được mùa, được giá.
Với người Gia Rai ở làng Chốt (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy), đàn T’rưng là nhạc cụ quen thuộc gắn bó mật thiết trong đời sống sản xuất, sinh hoạt văn hóa tinh thần của dân làng. Mọi người không chỉ sử dụng đàn T’rưng trong các dịp lễ hội mà còn sử dụng ở nương rẫy để bảo vệ mùa màng trước muông thú và để giao lưu trong cộng đồng, phục vụ các sinh hoạt văn hóa, sau một ngày lao động vất vả.
Một buổi trưa nắng nóng cuối tuần, chúng tôi tìm đến điểm du lịch cộng đồng được nhiều người nhắc đến là suối Đăk Lôi (thôn Kon Jong, xã Ngọc Réo, huyện Đăk Hà). Từ thành phố Kon Tum, chỉ khoảng 20 phút di chuyển bằng xe máy trên con đường bê tông phẳng lì, hai bên rợp bóng cây cao su xanh mướt, chúng tôi đã đến và được khám phá trọn vẹn vẻ đẹp nguyên sơ nơi đây.