Nằm bên dòng Đăk Bla thơ mộng, làng Kon Hngor Ktu, xã Vinh Quang (thành phố Kon Tum) là một trong những ngôi làng còn giữ được “lửa” cồng chiêng. Gần 10 năm nay, dưới sự hướng dẫn tận tình của già A Lêr, A Khul, 2 đội cồng chiêng trung niên, 1 đội cồng chiêng nữ và 3 đội cồng chiêng thanh thiếu niên từng bước trưởng thành, đánh thành thạo nhiều bài chiêng cổ, để lại ấn tượng sâu đậm trong các lễ hội văn hóa.
Dù tuổi đã cao và tiếng hát không còn tròn đầy, ngân vang như thời xuân sắc, bà Y Brai (sinh năm 1941, dân tộc Ba Na, ở làng Kon Túc, xã Đăk Pne, huyện Kon Rẫy) với niềm đam mê, tình yêu âm nhạc vẫn luôn dành trọn tâm huyết, trau chuốt trong từng câu dân ca mỗi khi biểu diễn cho mọi người thưởng thức.
Từ phía Tây cầu Kon Braih - nơi bắt đầu Tỉnh lộ 677 đoạn tiếp giáp với Quốc lộ 24 - chạy xe vào hướng trung tâm xã Đăk Tơ Lung (huyện Kon Rẫy) chừng 7km, nhìn về bên phải, chúng ta gặp chiếc cầu treo bằng sắt dây văng bắc qua sông Đăk Kôi dài trên 100m. Qua cầu, đi tiếp chừng 500m nữa là đến làng Kon Vi Vàng nằm yên bình bên dòng sông Đăk Kôi bốn mùa nước trong xanh, phẳng lặng. Ngôi làng bé nhỏ này là của tộc người Tơ Đrá - một nhánh của dân tộc Xơ Đăng.
Trải qua bao thăng trầm của cuộc sống cùng sự phát triển của xã hội, nhiều hộ dân người Gia Rai ở làng Kleng (thị trấn Sa Thầy, huyện Sa Thầy) vẫn gìn giữ được bản sắc riêng, sống và sinh hoạt trong những ngôi nhà sàn truyền thống của dân tộc mình. Xen kẽ với những ngôi nhà được xây dựng kiên cố bằng gạch và xi măng là những ngôi nhà sàn được làm bằng gỗ theo lối kiến trúc truyền thống của người Gia Rai góp phần tô đẹp thêm cho ngôi làng.
Hơn 10 năm nay, ông A Tân ở làng Kon Săm Lũ, xã Đăk Tờ Re, huyện Kon Rẫy đã biến những khúc gỗ khô thành những bức tượng sống động, có hồn. Đam mê tượng gỗ, ông dành nguyên một khu vườn rộng để tạc và trưng bày tượng. Khu vườn tượng của ông như một câu chuyện khá đầy đủ về đời sống cũng như sinh hoạt văn hóa của người Ba Na.
Dưới bóng mát của những cây cổ thụ trong khuôn viên nhà rông làng Lút (xã Ya Tăng, huyện Sa Thầy), những người đàn ông Gia Rai lớn tuổi say sưa truyền dạy cồng chiêng cho trẻ em trong làng. Đây là lớp truyền dạy cồng chiêng mà người dân làng Lút thường tổ chức vào dịp hè hàng năm cho thế hệ con cháu của mình. Nhờ đó, nhiều nét văn hóa truyền thống của người Gia Rai được bảo tồn và phát huy.
Người Ba Na là một trong những cư dân sinh tụ lâu đời, có dân số đông thứ hai trong số các dân tộc thiểu số tại chỗ (sau người Xê Đăng) ở tỉnh, địa bàn cư trú tập trung ở quanh thành phố Kon Tum và một phần ở các huyện Đăk Hà, Kon Rẫy, Sa Thầy... Cũng như nhiều dân tộc khác ở Tây Nguyên, người Ba Na ở Kon Tum có những phong tục tập quán, văn hóa phong phú và giàu bản sắc, trong đó nhà sàn là một di sản văn hóa độc đáo.
Đó là ông A In (66 tuổi, trú ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành, huyện Kon Plông). Ông đã được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân ưu tú năm 2019 vì những đóng góp trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Nép mình bên dòng sông Đăk Bla hiền hòa, ngôi nhà ông A Nhum, bà Y Djer (làng Kon K’tu, xã Đăk Rơ Wa, thành phố Kon Tum) luôn rộn ràng tiếng đàn t’rưng, tiếng dân ca Ba Na. Những giai điệu âm nhạc truyền thống như liều thuốc tinh thần, giúp gia đình nhỏ thêm vui vẻ, hạnh phúc, yêu đời.
Nằm bên cạnh dòng sông Đăk Bla hiền hòa, làng Kon Drei (xã Đăk Blà, thành phố Kon Tum) đẹp như bức tranh, mộc mạc và thanh bình. Ngôi làng nổi bật bởi mái nhà rông cao vút; những ngôi nhà sàn, nhà xây xen lẫn với cây cổ thụ xanh mướt. Đặc biệt, từ bao đời nay, người dân làng Kon Drei vẫn giữ nét đẹp trong sinh hoạt và sản xuất gắn liền với dòng sông Đăk Bla.
Dù cuộc sống hiện đại, nhiều loại vải với sự đa dạng các chất liệu, kiểu cách ra đời nhưng thổ cẩm vẫn luôn hiện diện ở các làng DTTS trên địa bàn thành phố Kon Tum. Sau tất cả, họ vẫn chọn và giữ nghề dệt thổ cẩm như một phần tất yếu của cuộc sống. Và mới đây, Liên hoan “Sắc màu thổ cẩm” do thành phố Kon Tum tổ chức vào đầu tháng 7/2020 một lần nữa làm sống lại không gian thổ cẩm.
Dân tộc Xơ Đăng là một tộc người sinh sống lâu đời trên mảnh đất Kon Tum, trong đó tập trung nhiều trên địa bàn huyện Tu Mơ Rông. Trải qua biết bao biến thiên của lịch sử, người dân nơi đây đã sáng tạo và hình thành nên nét văn hóa cho riêng mình được thể hiện rõ thông qua ngôn ngữ giao tiếp, quan niệm về tín ngưỡng tôn giáo, ẩm thực, nghệ thuật tạo hình, văn hóa nghệ thuật dân gian… Những nét đẹp văn hóa ấy giờ đây đồng bào dân tộc Xơ Đăng vẫn luôn chú trọng bảo tồn và phát huy.
Bao đời nay hình ảnh chiếc gùi luôn gắn liền với những người phụ nữ DTTS Bắc Tây Nguyên, nên ít người biết rằng, vật dụng gần gũi, quen thuộc này, vẫn còn một vẻ đẹp khác, mang hình dáng, đặc tính riêng dành cho người đàn ông.
Tà vẩu (hay còn gọi là K’Vó) là loại nhạc cụ độc đáo và không thể thiếu trong đời sống văn hóa, sinh hoạt cộng đồng của người Mơ Nâm (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng), ở huyện Kon Plông. Tà vẩu được chế tác từ cây nứa già (sau khi phơi khô khoảng 2 tuần), dài khoảng 15 cm, 2 đầu thanh nứa để rỗng, lấy sáp ong bịt kín 1 đầu. Phần giữa thân nứa, người chế tác nhạc cụ đục 1 khe nhỏ hình chữ nhật; dùng sáp ong gắn vào đó 1 thanh nứa mỏng, nhỏ (lưỡi tà vẩu) để tạo âm thanh.
Làng Kon Bưu (thôn 4, xã Tân Lập, huyện Kon Rẫy) nằm dọc Quốc lộ 24, bên dòng suối Đăk Biêu rì rầm chảy. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, làng Kon Bưu hiền hòa vẫn mang sức hút kỳ lạ đối với tôi.
Trong không gian sôi động tại Lễ khai mạc Giải Dù lượn tỉnh mở rộng năm 2024 (Di tích lịch sử Điểm cao 995 - Chư Tan Kra, xã Ya Xiêr, huyện Sa Thầy), người dân và du khách được hòa mình vào những điệu múa, nhảy sạp rộn ràng, say đắm lòng người từ những nghệ nhân dân tộc Thái đen ở thôn Thanh Xuân (xã Ya Xiêr).