Ấn tượng hoạt động trưng bày di sản văn hóa và tái hiện không gian “mùa giữ rẫy”

Già A Lễ ở làng Kon Chênh, xã Măng Cành, huyện Kon Plông đã không khỏi ngỡ ngàng khi bước vào khuôn viên Bảo tàng tỉnh - nơi tổ chức hoạt động trưng bày di sản văn hóa, trình diễn cây nêu truyền thống, các trò chơi dân gian; tái hiện không gian “mùa giữ rẫy” của dân tộc Xơ Đăng; triển lãm mỹ thuật -nhiếp ảnh.

Điều khiến già A Lễ bất ngờ nhất đó là được chứng kiến một không gian văn hóa đậm chất Tây Nguyên - không gian “mùa giữ rẫy” của chính dân tộc mình với hình ảnh nhà sàn, máng nước, đàn t'rưng nước, rẫy lúa và đặc biệt là những kho lúa, chòi giữ rẫy được làm bằng các nguyên vật liệu tự nhiên tranh, tre, nứa, lồ ô rất công phu và tỉ mỉ…

Đánh cồng chiêng, múa xoang quanh cây nêu đón khách tham quan

Già A Lễ cho biết, không gian này gợi cho ông nhớ đến nhiều nét văn hóa đặc sắc của đồng bào mình trước đây, vì bây giờ nhiều thứ đã bị mai một, chỉ còn trong tiềm thức. Càng ngắm nhìn già A Lễ càng tự hào và cho biết sẽ cố gắng gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình trong khả năng có thể.

Trong khuôn khổ hoạt động Trưng bày Di sản văn hóa và Triển lãm Mỹ thuật - Nhiếp ảnh của Tuần Văn hóa - Du lịch tỉnh lần thứ 4, Bảo tàng tỉnh giới thiệu đến du khách bộ sưu tập nông cụ sản xuất tiêu biểu, độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh gồm 500 hiện vật; tổ chức các trò chơi dân gian như: đi cà kheo, đánh đu, đi cầu khỉ, leo cột trơn, cầu bập bênh...; trải nghiệm thực tế những nghề thủ công truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum như: rèn, làm gốm bằng tay, nhuộm sợi, đan lát, chế tác dụng cụ bắn thú; xây dựng, tái hiện không gian “mùa giữ rẫy” với kho lúa, chòi giữ rẫy, máng nước, các hình nộm đuổi chim trên rẫy...; trình diễn cây nêu truyền thống của các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum…

Theo bà Đỗ Thị Thanh Thủy - Giám đốc Bảo tàng - Thư viện tỉnh, để có không gian trưng bày và triển lãm ấn tượng, đầy sắc màu văn hóa, đơn vị đã nỗ lực rất nhiều trong công tác chuẩn bị các khâu, các bước.

Từ tháng 4/2018, Bảo tàng đã triển khai dựng nhà sàn và mời nghệ nhân từ các làng ở Tu Mơ Rông về dựng kho lúa, chòi giữ rẫy của bà con đồng bào các dân tộc thiểu số. Từ tháng 10/2018, đơn vị tiếp tục mời nghệ nhân trong tỉnh chuẩn bị các điều kiện, cơ sở vật chất để tổ chức các trò chơi dân gian và các nguyên vật liệu để tái hiện những nghề thủ công truyền thống.

Các nghệ nhân nổi tiếng với việc biểu diễn và chế tác các nhạc cụ truyền thống, các nghề truyền thống đã được mời về tham dự Tuần Văn hóa - Du lịch gắn với sự kiện được tổ chức tại Bảo tàng tỉnh như: nghệ nhân chế tác và sử dụng nhạc cụ truyền thống A Lễ (làng Kon Chênh, xã Măng Cành, huyện Kon Plông) và nghệ nhân Bloong Vẻ (làng Đăk Răng, xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi), nghệ nhân đan gùi A Phiếu ở làng Rắc (xã Ya Xiêr, huyện Sa Thầy), nghệ nhân dệt thổ cẩm Y Hlanh ở làng Ia Xiêng (xã Rờ Kơi, huyện Sa Thầy)…

Đặc biệt, trong dịp này, Bảo tàng tỉnh đã mời nghệ nhân A Xê (82 tuổi) ở xã Đăk Ui (huyện Đăk Hà) về phục dựng lại nghề rèn truyền thống của đồng bào Xơ Đăng với bễ rèn là 2 ống gỗ thụt lấy hơi bằng da thú (trước đây được làm bằng da con mang nhưng bây giờ được thay bằng da con dê có lông vàng). Đây là một nét văn hóa khá độc đáo mà theo các nhà nghiên cứu dân tộc học ở khu vực Đông Nam Á chỉ có ở Việt Nam và Indonesia và hiện nay ở tỉnh Kon Tum cũng còn rất ít người biết đến, nhớ đến.

Nghệ nhân Y Hlanh phấn khởi: Lần đầu tiên được tham dự Tuần Văn hóa - Du lịch tỉnh, tôi rất vui mừng vì được giới thiệu nghề truyền thống nhuộm, dệt thổ cẩm truyền thống của người Xơ Đăng nhánh Hà Lăng bằng các loại củ, quả rừng mà bây giờ gần như đã mai một. Tôi mong muốn việc làm của mình góp phần giới thiệu, quảng bá nét văn hóa đặc sắc đến du khách và qua đây giúp thế hệ trẻ là người đồng bào dân tộc thiểu số ý thức bảo tồn nghề truyền thống.

Đàn Tơ rưng nước được tái dựng tại Bảo tàng tỉnh

Theo bà Đỗ Thị Thanh Thủy, góp phần tạo nên không gian “mùa giữ rẫy”, từ tháng 10/2018, Bảo tàng tỉnh đã dành 100m² đất trong khuôn viên để gieo hạt lúa và tăng cường chăm bón để có rẫy lúa tốt tươi phục vụ nhu cầu thưởng ngoạn của du khách. Tạo không gian “mùa giữ rẫy” thêm sinh động và đúng bản sắc văn hóa, Bảo tàng tỉnh còn mời các nghệ nhân A Phân, A Ngãi ở xã Tu Mơ Rông (huyện Tu Mơ Rông) về bắc máng nước; mời nghệ nhân A Kiên ở xã Măng Bút (huyện Kon Plông) về làm đàn t'rưng nước và chế tác những hình nộm, tấm đan truyền thống gắn với rẫy lúa để đuổi chim trong mùa rẫy.

Đối với không gian trưng bày bên trong cũng như các hoạt động trang trí ở cổng, cửa ra vào Bảo tàng tỉnh, đơn vị cũng đã có nhiều nỗ lực để tạo không gian văn hóa đặc sắc.

Bà Đỗ Thị Thanh Thủy cho biết, Bảo tàng tỉnh đã mời các nghệ nhân về trang trí cổng Bảo tàng theo mô hình cổng làng; đan, ốp các phên, sạp bằng tre nứa để mềm hóa không gian trưng bày các nông cụ sản xuất; phân công cán bộ, nhân viên Bảo tàng cắt may thủ công hàng chục mét vải da lộn để bọc 2 chiếc ghè (mỗi ghè cao 2,2m) sau đó dùng hạt cà phê, đậu xanh, đậu nành kết hoa văn đẹp mắt, tạo điểm nhấn thu hút du khách đến tham quan, chụp ảnh…

Chị Hoàng Anh - du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ cảm xúc: Thật ấn tượng khi đến với Tuần Văn hóa - Du lịch Kon Tum. Không ai nghĩ ngay tại khuôn viên Bảo tàng tỉnh lại có cả lúa, chòi rẫy, kho lúa, các hình nộm để đuổi chim, máng nước, t'rưng nước…, đã mang đến cho người xem cảm nhận được không gian làng hiện hữu rất chân thật và giàu bản sắc văn hóa.

Ông Phan Văn Hoàng - Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch cho biết, việc tổ chức các hoạt động trưng bày di sản văn hóa, tái hiện không gian “mùa giữ rẫy” của dân tộc Xơ Đăng… không chỉ giới thiệu cho du khách văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Kon Tum, mà còn là một cách tuyên truyền để thế hệ trẻ người dân tộc thiểu số biết được truyền thống của dân tộc mình, qua đó nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Bài, ảnh: Tú Quyên