Hướng mở cho việc xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường sâm Ngọc Linh

Thời gian qua, các doanh nghiệp từng bước đầu tư phát triển nhiều dòng sản phẩm từ sâm Ngọc Linh. Ảnh: T.H

Những năm qua, với sự quan tâm của Nhà nước, bằng nhiều chương trình, chính sách đầu tư của tỉnh, sự tham gia tích cực của các doanh nghiệp và người dân, việc trồng sâm Ngọc Linh đã có những bước phát triển quan trọng, tạo ra nguồn dược liệu quý đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe của cộng đồng. Sâm Ngọc Linh hiện có giá trị kinh tế cao.

Để bảo vệ thương hiệu Sâm Ngọc Linh và người tiêu dùng, tỉnh Kon Tum đã bố trí hơn 13 tỷ đồng đầu tư hệ thống thiết bị phân tích ADN và thiết bị phân tích, kiểm định các thành phần của sâm; hàng nghìn cây giống sâm Ngọc Linh đã được cấp phát miễn phí cho các hộ nghèo, hộ người DTTS ở vùng dự án.

Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau, nguồn sâm Ngọc Linh trồng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu của thị trường, giá sâm hiện rất cao, chưa phù hợp mức thu nhập của đa số người dân. Thị trường sâm hiện nhiều bất cập, sâm không rõ nguồn gốc, nhập lậu,  giá rẻ, chất lượng không kiểm soát, tình trạng nhầm lẫn, giả mạo tràn lan.

Theo GS.TS. Nguyễn Minh Đức - Trường Đại học Tôn Đức Thắng, tên sâm Ngọc Linh chỉ nên được áp dụng cho sâm Việt Nam có chỉ dẫn địa lý, mã số vùng trồng tại vùng bản địa Ngọc Linh. Đây có thể xem là một thương hiệu riêng của sản phẩm quốc gia sâm Việt Nam. Để nâng cao uy tín và giá trị sâm Ngọc Linh, công tác kiểm tra, chứng nhận chỉ dẫn địa lý, xuất xứ, mã số vùng trồng phải chặt chẽ, minh bạch. Ngoài ra, cần đẩy mạnh nghiên cứu khoa học để nâng cao chất lượng sâm Ngọc Linh, phát hiện thêm tác dụng sinh học mới, phát triển các thành phẩm chất lượng cao, phong phú đáp ứng nhu cầu thị trường.

Sâm Ngọc Linh là loại dược liệu quý, việc đẩy mạnh thương mại hóa giúp mang lại nguồn thu ổn định cho người trồng. Ảnh: TH

Với quyết tâm đưa tỉnh Kon Tum sớm trở thành vùng dược liệu trọng điểm quốc gia và trở thành trung tâm sản xuất dược liệu lớn của cả nước vào năm 2025; nâng tầm vị thế thương hiệu sản phẩm sâm Ngọc Linh Kon Tum tại thị trường trong nước và quốc tế, ngày 19/5/2022, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành  Nghị quyết 14-NQ/TU về đầu tư và phát triển dược liệu trên địa bàn tỉnh đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Với tầm nhìn chiến lược và những giải pháp cụ thể, Nghị quyết đã đưa ra mục tiêu, đến năm 2025, toàn tỉnh có khoảng 4.500ha sâm Ngọc Linh và đến năm 2030 có khoảng 10.000ha sâm Ngọc Linh (trên tổng diện tích được quy hoạch gần 32.000ha) cùng với đó là việc xây dựng các chuỗi liên kết khai thác, chế biến, tiêu thụ sản phẩm.

Theo đó, những năm gần đây, tỉnh đặc biệt quan tâm định hướng phát triển sâm Ngọc Linh trở thành ngành hàng đem lại doanh thu cao, tạo nguồn thu bền vững cho doanh nghiệp, người dân địa phương và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại các địa phương vùng  trồng. 

TS. Trần Thị Ngọc Diệp - Trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: Nhu cầu về sâm Ngọc Linh ngày càng tăng với những yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng, đặc biệt từ nhóm người tiêu dùng có thu nhập cao. Họ có xu hướng chọn mua sâm củ tươi để đánh giá trực quan độ tuổi và đảm bảo nguồn gốc sâm Ngọc Linh Kon Tum có chỉ dẫn địa lý được bảo hộ, tránh nhầm lẫn với các loại sâm khác như sâm vũ diệp hoặc sâm Trung Quốc.

Tuy nhiên, sau thu hoạch, các loại nông sản, trong đó có dược liệu dạng củ như sâm Ngọc Linh, rất dễ bị giảm trọng lượng, hư hỏng nhanh và mất đi các dược chất quý. Những biến đổi này dẫn đến sự suy giảm chất lượng tổng thể và giá trị thương mại của sản phẩm. Phương pháp dân gian đó là bọc củ sâm Ngọc Linh bằng giấy báo và đặt trong tủ lạnh ở mức 3-5°C được cho là đơn giản, dễ thực hiện, nhưng không kiểm soát được độ ẩm, dễ gây mất nước và hư hỏng do vi sinh vật. Do đó, việc cải tiến thu hoạch, bảo quản đúng cách giúp giữ sâm tươi, giảm hao hụt trọng lượng; an toàn cho sức khỏe của người tiêu dùng, làm tăng niềm tin của khách hàng mà chi phí cho quá trình này khá phù hợp.

Do đó, nhóm nghiên cứu của TS. Trần Thị Ngọc Diệp đã đưa ra một số giải pháp, phương thức bảo quản sâm Ngọc Linh tươi ở nhiệt độ lạnh (3°C) và màng MAP (đặc biệt MAP1) kết hợp với xử lý P3 (2% giấm ăn + 2% NaCl, rửa kỹ)…đối với củ sâm Ngọc Linh tươi 10 năm tuổi nhằm duy trì chất lượng, thời gian bảo quản và hàm lượng saponin tổng sau thu hoạch.

Ngoài ra, tại Hội thảo “Các nghiên cứu mới về Sâm Ngọc Linh - Thành tựu và ứng dụng”, một số chuyên gia, nhà khoa học cũng đã đưa ra những công trình nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học trong chọn tạo và phát triển sâm Ngọc Linh để tạo ra các giống mới có năng suất, chất lượng, qua đây, giúp hiện đại hóa ngành sản xuất, đáp ứng yêu cầu thị trường.

Những nghiên cứu, phân tích chuyên sâu không chỉ giúp phân biệt chính xác sâm Ngọc Linh với các loài sâm khác, mà còn đảm bảo chất lượng, uy tín thương hiệu và bảo vệ người tiêu dùng. Trên cơ sở đó, xây dựng chuỗi giá trị bền vững từ bảo tồn nguồn gen, phát triển vùng trồng theo tiêu chuẩn, đến chế biến sâu và thương mại hóa sản phẩm. Vấn đề đặt ra là phải nhanh chóng chuyển từ khai thác đơn thuần sang phát triển công nghiệp dược liệu hiện đại, biến tiềm năng khoa học thành động lực tăng trưởng kinh tế xanh, kinh tế tri thức cho vùng cao, góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia “Sâm Việt Nam” vươn tầm thế giới.

Thiên Hương