Chuyện của làng Vi Ô Lăk

Chuyện của làng

Đang là mùa mưa. Những cơn mưa kéo dài lê thê cùng với sương mù dày đặc, trắng xóa làm cho làng Vi Ô Lăk chìm lắng trong vách núi. Chúng tôi đến thăm khi được biết trong mấy năm trở lại đây, làng Vi Ô Lăk được UBND huyện Kon Plông phê duyệt xây dựng thành làng văn hóa - du lịch cộng đồng để bảo tồn những vốn quý của đồng bào dân tộc Hrê, đồng thời mở ra một hướng đi mới để thay đổi cuộc sống người dân.

Tâm sự với chúng tôi, già làng A Liar (72 tuổi) kể: Làng Vi Ô Lăk được bao bọc bởi hệ thống các dãy núi cao và những con suối lớn. Trong đó, núi Vang Y Phu có suối Nước Nong ở phía đông và núi Vang Hạ Rô có suối Pờ Ê ở phía tây tạo ra 2 con suối lớn chảy quanh năm. Ngày xưa, khi tổ tiên của dân làng đến đây tìm đất để sinh cơ lập nghiệp, vùng đất này trù phú, khí hậu hiền hòa, nhưng đường đi lại rất khó khăn, vì thế người dân đặt tên là làng Vi Ô Lăk. Vi có nghĩa là họ, là người ta, là cộng đồng; còn Ô Lăk là cụt, tắc tịt - nghĩa là mọi người đi đến đây là hết đường, là con đường cụt.

Như để chúng tôi hiểu thêm về tính cách của dân làng, già làng A Liar giải thích: Làng Vi Ô Lăk nằm gần đèo Vi Ô Lăk, có thác Tru, thác Rỗi, thác Ly chảy quanh năm, tạo nên một vùng quê có phong cảnh hữu tình, yên bình giữa trời đất bao dung, càng làm cho tính cách của người dân nơi đây vốn hiền lành, chất phác, lại càng yêu thương, đùm bọc nhau trong gian khó.  

Các nghệ nhân đan lát làng Vi Ô Lăk, xã Pờ Ê, huyện Kon Plông bên các sản phẩm của mình. Ảnh: T.V.P

Bà Y Lam (53 tuổi) - nghệ nhân đan lát của làng kể: Từ thuở còn con gái, bà thường theo mẹ lên rẫy tỉa lúa và phải đi đường rừng, nên mỗi lần thu hoạch phải dùng gùi đan bằng tre đem lúa về. Thấy trong làng có nhiều người đan các sản phẩm gia dụng từ tre đẹp, bà học làm theo và đan được nhiều loại sản phẩm. Qua thời gian, tay nghề được nâng lên. Các sản phẩm bà làm ra ngày càng có nhiều hình dáng, mẫu mã, họa tiết phong phú và đẹp hơn trước.   

Bà Y Lía (58 tuổi) - nghệ nhân đánh cồng chiêng của làng kể: Cồng chiêng là nhạc cụ không thể thiếu của người Hrê trong sinh hoạt cộng đồng. Vì thế, ngay từ khi còn nhỏ, bà theo đàn anh, đàn chị trong làng tập đánh cồng chiêng. Buổi đầu tập đánh cồng chiêng rất vất vả, nhưng với lòng say mê âm nhạc và ý thức gìn giữ giá trị truyền thống, bà ngày đêm luyện tập, nên đến bây giờ bà trở thành người đánh cồng chiêng có “hồn” nhất làng. 

Ông A Sắp - Phó Chủ tịch UBND xã Pờ Ê cho biết: Toàn thôn hiện có 85 hộ và 304 nhân khẩu, 100% là dân tộc Hrê. Nhờ chuyển đổi cây trồng vật nuôi,  đến nay, toàn thôn có 50 ha ruộng nước, 50 ha cây mì, 30 ha cây keo và 397 con gia súc (140 con trâu, 42 con bò, 215 con heo) và 350 con gia cầm. Trong làng,  không còn hộ nghèo. Đặc biệt, làng Vi Ô Lăk còn gìn giữ kiến trúc nhà sàn dài, còn kho đựng lúa, nhà chòi…; có hệ thống sông, suối chảy qua làng gắn kết với địa hình đồi núi, rừng thông xanh tốt, đáp ứng cho du khách đến tham quan, nghỉ dưỡng.

Cấu trúc quản lý của làng gồm già làng và tham mưu cho già làng là Hội đồng già làng theo truyền thống. Quy hoạch không gian làng của người Hrê là không có nhà sinh hoạt chung của làng như nhà rông hay nhà gươil của nhiều dân tộc vùng Trường Sơn - Tây Nguyên, mà các hộ trong dòng tộc thường xây dựng nhà gần nhau. 

Nhà ở truyền thống trước đây của người Hrê ở làng Vi Ô Lăk thường là nhà dài, nhiều nhất là 9 gian. Người dân quan niệm số gian nhà ở là số lẻ thì mới sinh con đàn, cháu đống. Họ sống chung nhiều thế hệ với nhau, thường có từ 3-4 thế hệ. Nhà ở hộ gia đình của người Hrê thường gắn với hệ thống kho thóc, nhà để củi đặt cạnh nhà ở và có hệ thống chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm xung quanh. Trong nhà ở có khu vực tôn nghiêm để các vật thiêng gồm: cối thiêng, cột thiêng và ghè rượu thiêng. Đây là trung tâm tín ngưỡng của hộ gia đình, dòng tộc. Hiện nay, phần lớn nhà ở của làng Vi Ô Lăk vẫn duy trì được thiết kế truyền thống tạo nên không gian khá đẹp của làng.

Làng Vi Ô Lăk có 1 nhà văn hóa cộng đồng, 1 đội cồng chiêng với 2 bộ cồng chiêng. Trong làng, người dân vẫn còn giữ các lễ hội như: ăn lúa mới, lễ hội gieo mạ, lễ hội đâm trâu 1 năm tổ chức 1 lần. Ẩm thực của dân làng là các loại rau rừng và thực phẩm tự sản xuất như gà, heo, lúa nếp, gạo rẫy, mì và các loại cá, cua, ốc tự bắt ở suối. Nghề truyền thống của làng là nghề đan lát, dệt.

Phấn đấu xây dựng làng văn hóa - du lịch cộng đồng

Với lợi thế về tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên nhân văn phong phú, làng Vi Ô Lăk có thể phát triển nhiều loại hình du lịch đặc thù như: sinh thái, tham quan, dã ngoại, thể thao, nghỉ dưỡng, du lịch văn hóa bản địa... Trong chiều hướng phát triển, nhiều nhà đầu tư trong và ngoài tỉnh quan tâm có nhiều dự án đăng ký đầu tư, làng Vi Ô Lăk có điều kiện mở rộng liên kết vùng, hình thành các tour du lịch rừng và nằm trong hành lang các tuyến, điểm du lịch quan trọng của tỉnh xuyên về hướng biển thông qua Quốc lộ 24 về hướng tỉnh Quảng Ngãi.

Từ những tiềm năng lợi thế đó, ông Đặng Thanh Nam - Chủ tịch UBND huyện Kon Plông cho biết: Căn cứ Quyết định số 1453/QĐ-UBND, ngày 20/12/2010 của UBND tỉnh về việc phê duyệt “Đề án Đầu tư, tôn tạo, bảo tồn và phát triển làng Văn hóa - Du lịch cộng đồng DTTS tại huyện Kon Plông”, UBND huyện đã ban hành “Kế hoạch triển khai xây dựng, phát triển làng Văn hóa - Du lịch cộng đồng Vi Ô Lăk, xã Pờ Ê, huyện Kon Plông giai đoạn 2019-2020”, với mục đích khai thác các lợi thế về tài nguyên, khí hậu, lợi thế tự nhiên để phát triển du lịch nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, từng bước giảm dần tỷ trọng nông, lâm nghiệp, tăng tỷ trọng du lịch - dịch vụ, giải quyết việc làm, phát triển ngành nghề phù hợp với tiềm năng, thế mạnh của địa phương. Đồng thời, phát triển du lịch cộng đồng làng Vi Ô Lăk phải đi đôi với việc bảo tồn, phát huy các giá trị bản sắc văn hóa, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, môi trường du lịch, nâng cao trình độ dân trí, nâng cao vị thế du lịch huyện Kon Plông với cả nước cũng như quốc tế.

Tuy nhiên, hiện nay, hệ thống đường bê tông từ Quốc lộ 24 vào đến làng Vi Ô Lăk và các đường nội làng chưa đầu tư xây dựng nhiều, đường trục chính chưa đảm bảo cho xe 42 chỗ ra vào được, mặt đường nhiều đoạn bị sạt lở, hệ thống thoát nước chưa đảm bảo, chưa có hệ thống chiếu sáng. Người dân còn làm chuồng trại chăn nuôi sát nhà ở, nhà vệ sinh không đảm bảo, nhà tắm hầu như chưa có. Các khu vệ sinh công cộng cũng không có, vệ sinh trong sinh hoạt chưa đảm bảo, rác thải sinh hoạt còn nhiều. Nhà ở của nhân dân chưa ngăn nắp, quần áo, chăn, mùng mền... treo bằng dây mất mỹ quan. Nhà văn hóa xuống cấp và chưa có hệ thống âm thanh, bàn ghế và nhà vệ sinh. Cơ sở lưu trú du lịch tại làng chưa được đầu tư phát triển, các dịch vụ vui chơi giải trí chưa có, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chưa định hình được các hoạt động của khách khi ở lại lưu trú. Các dịch vụ mua bán hàng hóa chưa có, chưa có các mặt hàng truyền thống để phục vụ du lịch…

Chính vì vậy, trong thời gian tới, chính quyền các cấp tiếp tục quan tâm đầu tư và thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đến đầu tư tạo điều kiện thuận lợi để làng Vi Ô Lăk vươn lên trở thành làng văn hóa - du lịch cộng đồng trong thời hội nhập.

TRẦN VĂN PHÚC