Hợp tác xã

Chủ tịch Hồ Chí Minh là ng­ười đầu tiên đ­ưa tư­ t­ưởng hợp tác xã (HTX) vào Việt Nam. Từ khi còn đang bôn ba tìm đư­ờng cứu nư­ớc, Ng­ười đã quan tâm đến hình thức kinh tế tập thể, HTX. Năm 1927, trong Tác phẩm Đ­ường Cách mệnh, Người đã dành hẳn một chư­ơng viết về HTX.

Sau khi nước ta giành đ­ược độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quan tâm chỉ đạo phát triển kinh tế tập thể, HTX. Ngày 11/4/1946, Người có thư kêu gọi điền chủ, nông gia Việt Nam tham gia HTX nông nghiệp.

Trong thư Người viết: “Nông dân muốn giàu, nông nghiệp muốn thịnh thì cần phải có hợp tác xã”, và “hợp tác xã là hợp vốn, hợp sức với nhau. Vốn nhiều, sức mạnh, thì khó nhọc ít mà lợi ích nhiều”.

Người kêu gọi: “Vậy chúng ta hãy mau mau chung vốn góp sức, lập nên hợp tác xã nông nghiệp ở khắp nơi; từ làng mạc cho đến tỉnh thành đâu đâu cũng phải có hợp tác xã”.

Sau 19 năm, ngày 11/4/1964,  Bác Hồ gửi thư cho Đại hội HTX và đội sản xuất nông nghiệp tiên tiến miền núi và trung du, khen ngợi những HTX điển hình tiên tiến, nhưng Bác vẫn yêu cầu các cấp, các ngành quan tâm chỉ đạo các HTX nông nghiệp phát triển.

Với 2 sự kiện ý nghĩa ấy, ngày 27/7/2011, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1268/QĐ-TTg chọn ngày 11/4 hằng năm là Ngày Hợp tác xã Việt Nam, theo đề nghị của Liên minh HTX Việt Nam khóa IV, nhiệm kỳ 2010 - 2015.

Trong mỗi giai đoạn lịch sử của cách mạng, phong trào HTX đã trải qua nhiều thăng trầm, thậm chí có thời gian “chết lâm sàng” bởi kiểu “làm chung ăn riêng”, “đánh kẻng đi làm, ăn công điểm”.

Dù vậy, kinh tế hợp tác đã có những đóng góp to lớn trong cung cấp nguồn lực cho sự nghiệp đấu tranh thống nhất nước nhà cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Cùng với luồng gió đổi mới cách đây 39 năm, HTX bắt đầu tìm được chỗ đứng phù hợp, vững vàng hơn trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa; được thừa nhận đúng vai trò trong hệ thống kinh tế và xã hội của đất nước. Cho đến nay, không ai có thể phủ nhận vai trò to lớn của HTX.

HTX hoạt động dựa trên những giá trị về tự lực, tự chịu trách nhiệm, dân chủ, công bằng, bình đẳng và đoàn kết; cũng như những giá trị đạo đức trung thực, cởi mở, trách nhiệm xã hội và quan tâm đến người khác.

Với nền tảng đó, HTX không chỉ đem lại những đóng góp vô cùng giá trị cho sự phát triển về kinh tế và xã hội cho đất nước, mà còn giúp hàng triệu người dân cải thiện đời sống và phát triển kinh tế địa phương.

Đặc biệt, Luật HTX đầu tiên được Quốc hội thông qua cuối năm 1996, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/1997 đến Luật HTX 2003 và Luật HTX  năm 2012 đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn cho HTX phát triển. Tiếp đó, ngày 20/6/2023, tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khoá XV đã thông qua Luật HTX số 17/2023/QH15 thay thế Luật HTX số 23/2012/QH13.

Cùng với đó, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều nghị quyết, văn bản quy phạm pháp luật tạo hành lang pháp lý, tạo nền tảng, động lực thúc đẩykinh tế tập thể,  HTX phát triển.

Trong đó, Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT trong giai đoạn mới khẳng định phát triển KTTT, trong đó chủ lực là HTX, là xu thế tất yếu, khách quan.

Chiến lược phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã giai đoạn 2021-2030 xác định kinh tế tập thể, nòng cốt là HTX là một trong bốn thành phần kinh tế quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta.

HTX là điểm tựa để sản xuất lớn, nâng cao giá trị nông sản. Ảnh: TH

Hòa cùng phong trào HTX cả nước, phong trào HTX tỉnh ta cũng đã có những bước tiến đáng ghi nhận, có đóng góp quan trọng và xứng đáng vào sự phát triển của tinh.

Tỉnh ủy, HĐND-UBND tỉnh đã lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện hiệu quả các chính sách hỗ trợ HTX. Nhất là trong đầu tư hạ tầng kỹ thuật; đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực; xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, hỗ trợ tiếp cận vốn; tạo điều kiện mở rộng quan hệ hợp tác với các thành phần kinh tế khác.

Với sự quan tâm đặc biệt ấy, kinh tế tập thể, mà nòng cốt là HTX, đã có những chuyển biến quan trọng cả chất và lượng. Theo số liệu từ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh, toàn tỉnh hiện có 342 HTX hoạt động trên các lĩnh vực với hơn 11 nghìn thành viên. Tổng nguồn vốn của HTX là 290.000 triệu đồng; doanh thu bình quân đạt 1.305 triệu đồng/HTX/năm; lợi nhuận bình quân khoảng 290 triệu đồng/HTX/năm; thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX là 50 triệu đồng/người/năm.

HTX đã thể hiện được vai trò trong tổ chức liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cho thành viên, thu hút nông dân ngoài HTX tham gia tích cực vào các chuỗi liên kết giá trị. Từ đó góp phần thúc đẩy thay đổi tư duy sản xuât cũ, từ mục tiêu tăng sản lượng sang mục tiêu tăng giá trị; từ sản xuất quy mô nhỏ hướng tới sản xuất quy mô lớn, áp dụng cơ giới và công nghệ, nhằm tăng năng suất, sản lượng, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

HTX đã thể hiện được vai trò trong tổ chức liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Ảnh: TH

Đã xuất hiện một số HTX mạnh dạn đổi mới, kịp thời bắt nhịp xu thế sản xuất gắn chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao. Các HTX phi nông nghiệp, Quỹ tín dụng nhân dân vượt qua khó khăn chung của kinh tế, tích cực hỗ trợ các hộ thành viên trong tạo việc làm, vay vốn tín dụng ổn định và mở rộng sản xuất làm tăng năng suất, chất lượng, giá thành sản phẩm.

Đáng chú ý, trong Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP), các HTX nông nghiệp khẳng định được vai trò chủ đạo, với gần 40 HTX là chủ thể. Đến nay, tỉnh có 249 sản phẩm đạt OCOP 3 sao trở lên; 1 sản phẩm đạt 5 sao; 8 sản phẩm tiềm năng 5 sao, trong đó số sản phẩm OCOP của các HTX nông nghiệp chiếm chủ yếu.

Ông Trần Văn Chương - Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh (Liên hiệp hội) đánh giá, HTX  không chỉ đóng vai trò tập hợp mà còn làm thay đổi nếp nghĩ, cách làm của nông dân, nâng cao hiệu quả sản xuất, góp phần nâng cao đời sống cho thành viên, nhân dân trong vùng, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân.

Tuy nhiên, cũng theo lãnh đạo Liên hiệp hội, thiếu vốn và nguồn lực để khởi đầu và duy trì hoạt động đang là hai trong những khó khăn chính trong hoạt động của các HTX trên địa bàn tỉnh hiện nay.

Rào cản lớn nữa là trình độ cán bộ quản lý, năng lực sản xuất kinh doanh của nhiều HTX còn hạn chế. Một số HTX được thành lập mang tính hình thức, trông chờ hỗ trợ từ Nhà nước.

Trong khi đó, chính sách ưu đãi, hỗ trợ đối với HTX tuy nhiều nhưng dàn trải, phân tán, chủ yếu là lồng ghép, thiếu tập trung. Các chính sách về đất đai, tín dụng, hỗ trợ xây dựng hạ tầng ít được thực hiện; HTX còn khó khăn trong tiếp cận tín dụng.

Giải quyết những khó khăn, bất cập trên là yêu cầu đặt ra cho cả hệ thống chính trị và chính các HTX. Tất nhiên, đây không phải là một bài toán dễ tìm lời giải, hoặc có thể giải trong ngày một ngày hai.

HTX phải tự chủ động vượt qua những rào cản và vướng mắc mang tính cố hữu để vươn lên; chuyển biến mạnh mẽ về cả tư duy, nhận thức và hành động. Chủ động thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; ứng dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ hiện đại.

Đã qua rồi thời hoạt động bằng... kinh nghiệm, HTX cần có những nhà quản lý chuyên nghiệp hơn, không phải với tư duy của những nông dân “đi buôn” mà là với tư duy của doanh nghiệp để đảm bảo hoạt động được như một “cơ thể sống” với những xoay trở về nguồn vốn, nguyên liệu đầu vào, thị trường trong nước, khả năng xuất khẩu.

Các HTX nên làm tốt vai trò “cầu nối” giữa nông dân với doanh nghiệp và người tiêu dùng. Tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị; phát triển cả số lượng và chất lượng các thành viên, lực lượng lao động tham gia; chú trọng nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tăng năng suất lao động.

Bên cạnh đó, dù các HTX là do người dân tự thành lập dựa trên nhu cầu trong sản xuất, kinh doanh, nhưng để HTX ổn định, phát triển, Nhà nước cần có những chính sách phù hợp, giúp họ tháo gỡ khó khăn.

Khi thực hiện đổi mới HTX, cần xác định rõ mục tiêu, tránh tình trạng "bình mới, rượu cũ" mà phải xác định đúng vai trò, vị trí, sự cần thiết của các HTX ở mỗi điều kiện cụ thể, cần loại hình tổ chức nào để xây dựng HTX và các tổ chức theo nhu cầu của nông dân, chứ không phải lập theo số đông, ồ ạt như trước đây. Đối với những HTX thật sự khó khăn, không đáp ứng nhu cầu của người dân thì mạnh dạn giải thể.

Thành Hưng